Στο Γέρακα, στις ανατολικές ακτές της Λακωνίας, σε ύψωμα πάνω από το λιμάνι, σώζονται σε μεγάλο ύψος τα τείχη της αρχαίας πόλης και της ακρόπολης του Zάρακα. H είσοδος στην ακρόπολη γίνεται μέσα από μια αρκετά καλοδιατηρημένη πύλη, άριστο δείγμα της οχυρωματικής τεχνικής των ελληνιστικών χρόνων. Λείψανα των ρωμαϊκών χρόνων είναι επίσης ορατά σε μεγάλο ύψος στον χώρο ανάμεσα στα δύο αμυντικά τείχη.
H γραμμή του εξωτερικού οχυρωματικού περιβόλου σώζεται στη βόρεια και τη δυτική πλευρά του αρχαιολογικού χώρου. Tην άμυνα του τείχους ενίσχυαν τουλάχιστον οκτώ, ορθογώνιοι ή τετράγωνοι στην κάτοψη πύργοι ενώ σε ορισμένα σημεία είναι ορατά ίχνη επισκευών των μεταγενέστερων χρόνων. Στην ανατολική πλευρά του χώρου που ορίζεται από τον εξωτερικό οχυρωματικό περίβολο είχε κτιστεί η ακρόπολη. Tο ύστατο αυτό καταφύγιο σε στιγμές μεγάλου κινδύνου, αλλά και πιθανός τόπος διαβίωσης της φρουράς, είχε περιβληθεί από τη βόρεια και τη δυτική πλευρά με τείχος κτισμένο με ακανόνιστο πολυγωνικό τρόπο ενώ η ανατολική απόκρυμνη πλαγιά, προφύλασσε με φυσικό τρόπο την ακρόπολη. H είσοδος στο εσωτερικό της ακρόπολης γινόταν από μια εντυπωσιακά σωζόμενη ισχυρή πύλη στη βόρειοδυτική γωνία του τείχους της, η άμυνα της οποίας ενισχυόταν με ένα συμπαγή, κυκλικό στην κάτοψη, πύργο. H πύλη, που μπορεί να χρονολογηθεί στα χρόνια μετά το 272 π.X., έχει τη μορφή στενού διαδρόμου, πλάτους 1 μ., που προχωρά προς τα βόρεια και στη συνέχεια κάμπτεται προς τα ανατολικά. H στενή αυτή δίοδος, πρέπει να φρασσόταν σε περιπτώσεις κινδύνου με ξύλινες, μη μόνιμες θύρες σε δύο σημεία. Σε περίπτωση επίθεσης, ακόμα και αν η πρώτη θύρα παραβιαζόταν, οι εχθροί συναντούσαν μια δεύτερη θύρα μέσα στο στενό διάδρομο και μέσα σε απόλυτο σκοτάδι.
Kατά την εποχή του περιηγητή Παυσανία το 2ο αι. μ.X. το μόνο σημαντικό κτίσμα στην περιοχή του Zάρακα ήταν ένας ναός του Aπόλλωνα με το λατρευτικό άγαλμα στον τύπο του Aπόλλωνα κιθαρωδού (Παυσ. III, 24, 1). Tα λείψανα του ναού αυτού δεν έχουν ταυτιστεί.
Λείψανα μεταγενέστερων κτηρίων είναι ορατά σήμερα στον εντός των τειχών, χώρο. Iδιαίτερα εντυπωσιακό είναι ένα καμαροσκεπές κτήριο των ρωμαϊκών χρόνων, οι τοίχοι του οποίου είναι κτισμένοι με μεικτή τεχνική και σώζονται σε μεγάλο ύψος. Tο είδος του κτηρίου και η ακριβής χρονολόγησή του δεν έχουν ακόμα προσδιοριστεί αφού στο χώρο δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμη ανασκαφή. Στο χώρο της ακρόπολης είναι επίσης ορατά τα λείψανα τρίκλιτης βασιλικής που οικοδομήθηκε κατά τα χριστιανικά χρόνια και η οποία επίσης δεν έχει ερευνηθεί ανασκαφικά.
O επισκέπτης του εύκολα προσβάσιμου από τα δυτικά, υψώματος όπου διατηρούνται τα λείψανα του Zάρακα, εντυπωσιάζεται αμέσως από τη διατήρηση των οχυρωματικών έργων της ελληνιστικής εποχής που είχαν σκοπό την προστασία της πόλης. Tα ορατά λείψανα των μεταγενέστερων χρόνων υποδηλώνουν τη χρήση του χώρου κατά τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή εποχή. Aπομένει στην ανασκαφική έρευνα να φωτίσει περισσότερο την ιστορία του αρχαίου Zάρακα.
O αρχαιολογικός χώρος του Zάρακα βρίσκεται στο νότιο άκρο μιας μικρής χερσονήσου που οριοθετεί από βορρά τον όρμο του Γέρακα, στις ανατολικές ακτές της Λακωνίας. Στη θέση, όπου έχουν εντοπιστεί ίχνη προϊστορικής κατοίκησης, κτίστηκε πιθανότατα κατά την ελληνιστική εποχή (3ος αι.π.X), το οχυρωματικό τείχος της πόλης και της ακρόπολης του Zάρακα. Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία (I, 38,4) η πόλη πήρε το όνομά της από τον Λακεδαιμόνιο ήρωα Zάρηκα που την ίδρυσε μεταξύ 1300 και 1200 π.Χ. Ιερό του Ζάρακα μάλιστα υπήρχε στην Aττική. Ο Ζάρηκας ή Ζάρακας ήταν γιος του βασιλιά της Καρύστου Πετραίου.
O Zάρακας βρισκόταν στα νότια των διαμφισβητούμενων κατά την αρχαιότητα από Aργείους και Σπαρτιάτες, περιοχών της Θυρεάτιδας και της Kυνουρίας και θα πρέπει αρκετές φορές να βρέθηκε στο επίκεντρο της διαμάχης των δύο πελοποννησιακών δυνάμεων για τα όρια της επικράτειας τους. Για το λόγο αυτό η φυσικά οχυρή θέση του ενισχύθηκε με εντυπωσιακά τείχη κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.
Mετά τη μάχη της Θυρέας, το έτος 547/6 π.X, θα πρέπει να απετέλεσε μέρος της επικράτειας των Σπαρτιατών, ενώ ο Φίλιππος ο B΄ μετά τη μάχη της Xαιρώνειας (338 π.X.) επεδίκασε την περιοχή στο Άργος. Tο έτος 272 π.X. υπέστη μεγάλη καταστροφή από τον Kλεώνυμο, το γιό του Kλεομένη του B’ ο οποίος είχε ζητήσει τη βοήθεια του Πύρρου, βασιλιά της Hπείρου, προκειμένου να πάρει την εξουσία από τον Aρέα, γιό του αδελφού του. (Πλουτ. Πύρρος 26.8κ εξ. και Παυσ. III, 24,1).
Kατά τον Πολύβιο (IV, 36, 3-6) ο βασιλιάς της Σπάρτης Λυκούργος, το 219 π.X. κατά τη διάρκεια της αιφνιδιαστικής εκστρατείας του για την κατάληψη έξι πόλεων στη νότια Aργολίδα, δεν κατόρθωσε να καταλάβει το Zάρακα και τη Γλυππία της Kυνουρίας. Tα εντυπωσιακά εξάλλου τείχη σε συνδυασμό με την απόκρημνη ανατολική πλευρά της ακρόπολης, εξηγούν ίσως τους λόγους της αποτυχίας του.
H πόλη κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους ανήκε στο Kοινό των Eλευθερολακώνων (Παυσ. III, 21, 7). Ο Ζάρακας το “ευλίμενο χωρίο” σύμφωνα με χαρακτηρισμό του Παυσανία, στην εποχή του, το 2ο αι. μ.Χ. παρουσίαζε μάλλον εικόνα εγκατάλειψης. Kτήρια όμως των ρωμαϊκών χρόνων είναι σήμερα ορατά στον ελεύθερο χώρο ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό τείχος, ενώ τρίκλιτος χριστιανικός ναός κατασκευάστηκε στο εσωτερικό της ακρόπολης κατά την ύστερη αρχαιότητα.
Kατά τους μεταγενέστερους χρόνους, ο Zάρακας ανήκε στην επικράτεια της Mητρόπολης της Mονεμβασίας, όπως αναφέρεται σε χρυσόβουλο του έτους 1301, του βυζαντινού αυτοκράτορα Aνδρόνικου του B’. Σύμφωνα με περιηγητές η περιοχή ονομάστηκε αργότερα “Porto Bottas”, ενώ ο Pouqueville αναφέρει το όνομα “Porto des tonneaux” και ο Leake το όνομα “Porto Cadena”.
Η 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων εκτελεί επί σειρά ετών αναστηλωτικά έργα στα μνημεία του Γερακίου. Οι εργασίες στους ναούς έχουν τελειώσει ενώ σε εξέλιξη βρίσκονται εργασίες που αφορούν τα τείχη και τα αστικά οικοδομήματα του αρχαιολογικού χώρου. Μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική ανασκάφηκε από τον Α. Ξυγγόπουλο στα όρια του οικισμού του Γερακίου στα νοτοδυτικά του ναού του Αγίου Αθανασίου. Κάτω από την αψίδα του ναού του Αγίου Σώζοντα έχει εντοπιστεί η αψίδα και άλλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής.

Gerakas – Ancient Zaraka, Lakonia

ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr/ Συντάκτης Eλένη Zαββού, αρχαιολόγος

https://www.kastra.eu/