Σε δύσβατη περιοχή ανάμεσα στα βουνά Οίτη και Παρνασσό, στο Νομό Φωκίδας, εκτείνονταν η αρχαία Δωρίδα που θεωρούνταν από τους Δωριείς η μητρόπολη και κοιτίδα του πολιτισμού τους. Στην πραγματικότητα όμως ήταν ένας σταθμός στην πορεία τους από βορρά προς την Πελοπόννησο. Η συγκεκριμένη περιοχή ανήκε πριν τους Δωριείς πιθανόν στους Δρύοπες. Οι Δωριείς που παρέμειναν στην περιοχή ίδρυσαν τέσσερις οικισμούς, το Κυτίνιον, το Βόιον, τον Ερινεό και την Ακύφα – Πίνδο που αποτέλεσαν την δωρική Τετράπολη. Πολλές φορές τα γειτονικά έθνη, οι Φωκείς, οι Λοκροί και οι Οιταίοι προσπαθούσαν να περιορίσουν την έκταση της δωρικής Τετράπολης και να την ελέγξουν γιατί βρισκόταν σε σημαντική θέση, στην αρχή του περάσματος μεταξύ Γκιώνας και Παρνασσού που κατέληγε στην Ιτέα. Η Δωρίδα ήταν ένα από τα παλιότερα μέλη της Δελφικής Αμφικτυονίας. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη εικοσιπέντε χρόνια και πλέον πριν ξεκινήσει ο πελοποννησιακός πόλεμος οι Φωκείς εισέβαλαν στη Δωρίδα και είχαν κυριεύσει μια από τις πόλεις, γρήγορα όμως αναγκάστηκαν να την εκκενώσουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι είχαν σπεύσει να βοηθήσουν την μητρόπολή τους. Τον 3ο αι. π.Χ. εντάχθηκε η δωρική Τετράπολη στην Αιτωλική Συμμαχία. Οι πόλεις της μητρόπολης των Δωριέων ήταν τέσσερις: Κυτίνιον, Βόιον, Ερινεός, και Πίνδος. Οι δύο πρώτες, χτισμένες στην πεδιάδα, δεν είχαν ισχυρές ακροπόλεις, όπως οι δύο άλλες, ο Ερινεός και η Πίνδος (Ακύφας), που βρίσκονται σε θέσεις φυσικά οχυρές και μπορούσαν να χρησημεύσουν σαν καταφύγια σε περίπτωση εχθρικής επίθεσης. Από τους Δωριείς αναγνωρίζονταν σαν η κοιτίδα και η μητρόπολή τους. Στο ”Συνέκδημο” του Ιεροκλέους τον 6ο αι. (535 μ.Χ.) από την Δωρική Τετράπολη αναφέρεται μόνο το Βόιον ως Βοε και οι νέοι οικισμοί αρχίζουν να αναφέρονται με νέα σλαβικά ή φραγκικά ονόματα. Έτσι η Δωρίδα γη ονομάζεται με το σλαβικό όνομα ”Γραβιά” που μάλιστα στα χρόνια της Φραγκοκρατίας μαζί με τις πόλεις και τα φρούρια Σιδηρόκαστρου, Ζητουνίου και Γαρδικίου χαρακτηρίζεται ως Βαρωνία Γραβίας. Αναφορές στη Δωρίδα γίνονται από τον Ηρόδοτο (8,31.43) και τον Στράβωνα (8,4,10 και 8,6,13). Ο Παυσανίας, ο σημαντικός αυτός αρχαίος περιηγητής, που επισκέφτηκε την κεντρική Ελλάδα κατά τον 2ο αι. μ.Χ. δεν αναφέρει πλέον την περιοχή της Δωρίδας. Στη εποχή της Φραγκοκρατίας, το 1254, ο Βονιφάτιος βασιλάς της Θεσσαλονίκης, ίδρυσε την φραγκική αυθεντία της Γραβιάς. Στην περιοχή που ορίζουν οι σύγχρονοι οικισμοί της Γραβιάς, των Καστελλίων, του Αποστολιά, του Οινοχωρίου και του Παλαιοχωρίου του Νομού Φωκίδας σώζονται οι οχυρωμένες θέσεις, που ταυτίζονται με τις πολίχνες της δωρικής Τετράπολης (Ερινεός, Βόιον, Πίνδος, Κυτίνιον). Οι οχυρώσεις αυτών των οικισμών ανοικοδομήθηκαν κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους. Πρόκειται για μικρούς οχυρωμένους οικισμούς σε μια μικρή και ορεινή περιοχή της κεντρικής Ελλάδας. Η Δωρίδα, πότε με τρεις πότε με τέσσερις πόλεις, κατείχε, κοντά στις πηγές του Κηφισσού, μια γόνιμη έκταση, δεν διαδραμάτισε όμως σημαντικό πολιτικοκοινωνικό ρόλο στα ιστορικά δρώμενα. Από το Κυτίνιον σώζονται τμήματα της οχύρωσης της ακρόπολης πάνω σε ένα λόφο και χαρακτηρίζονται από την πολυγωνική κατασκευή τους. Από το Βόιον προέρχονται όστρακα αγγείων, χάλκινα, αργυρά και χρυσά νομίσματα και έχει διασωθεί τμήμα οχύρωσεις που προστάτευε το πόλισμα από εχθρικές επιδρομές. Σε αντίθεση με τις οχυρώσεις των άλλων δύο πολισμάτων ο Ερινεός διέθετε οχύρωση με μεγάλους ογκόλιθους, ισοδομικής κατασκευής. Σε κοντινή περιοχή σώζονται επίσης τάφοι και διακρίνονται ακόμη τα θεμέλια κάποιων κτηρίων. Τέλος, στην τέταρτη κώμη της δωρικής Τετράπολης, την Πίνδο, διατηρήθηκαν τμήματα του πολυγωνικού τείχους, όπου αργότερα οι Ενετοί (1254 – 1258) ίδρυσαν φρούριο (castellum), από το οποίο πήρε το όνομά του το σημερινό χωριό Καστέλλια. Doris, Fokida   ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr/ Α. Τσαρούχα, αρχαιολόγος