Στο Αρμενοχώρι της Καστοριάς, βορειοδυτικά του σύγχρονου οικισμού του Άργους Ορεστικού, τοποθετείται η πόλη την οποία ίδρυσε τον 3ο αιώνα ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός (284-305). Τρεις αιώνες μετά, ο ιστορικός Προκόπιος διασώζει την ακόλουθη πληροφορία που αποτελεί σημαντική ιστορική μαρτυρία για την ιστορική γεωγραφία της περιοχής: “Πόλις δε ην τις επί Θεσσαλίας, Διοκλητιανούπολις ονομα, ευδαίμων μεν το παλαιόν γεγενημένη, προϊόντος δε του χρόνου, βαρβάρων οι επιπεσόντων καταλυθείσα και οικητόρων έρημος γεγονυία επί μακρότατον. λίμνη δε τις αυτή εν γειτόνων τυγχάνει ούσα, η Καστορία ωνόμασται. και νήσος κατά μέσον της λίμνης τοις ύδασιν περιβέβληται….. διο δη ο βασιλεύς ουτος τον Διοκλητιανουπόλεως υπεριδών χώρον άτε που διαφανως ευέφοδον όντα και πεπονθότα πολλώ πρότερον άπερ ερρήθη, πόλιν εν τη νήσω οχυρωτάτην εδείματο, και το όνομα, ως εικός, άφηκε τη πόλει”. Σύμφωνα με την παραπάνω μαρτυρία, μετά την καταστροφή της Διοκλητιανούπολης από τις βαρβαρικές επιδρομές, πιθανότατα των Γότθων του 4ου αιώνα, ο Ιουστινιανός ίδρυσε στην γειτονική λίμνη, την νέα πόλη της Καστοριάς.
Η παραπάνω πληροφορία που διασώζουν οι ιστορικές πηγές της περιόδου, τεκμηριώνεται άμεσα μέσα από τα πορίσματα των αρχαιολογικών ερευνών.
Συγκεριμένα, στα ερείπια του Αρμενοχωρίου, ανασκάφηκαν τμήματα των τειχών, των λατρευτικών και κοσμικών κτιρίων οχυρωμένου οικισμού που ταυτίζεται με την Διοκλητιανούπολη. Ειδικότερα ο ανασκαφικές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία έτη στο ΝΔ τμήμα της πόλης, μαρτυρούν καταστροφή του τείχους στον 4ο αιώνα, η οποία μπορεί να συνδεθεί άμεσα με την επιδρομή των Γότθων. Τα αρχαιολογικά δεδομένα ωστόσο, μαρτυρούν ότι μετά από την καταστροφή του 4ου αιώνα, ακολούθησε, σε κάποιες περιπτώσεις, ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων κοσμικών και λατρευτικών κτισμάτων. Ωστόσο, η παρακμή της πόλης είχε ήδη αρχίσει, και αρκετά νωρίς, πριν την εισβολή των Οστρογότθων τον 5ο αιώνα, ο πληθυσμός είχε ήδη αρχίσει να εγκαταλείπει την πεδινή πόλη καθώς δεν μπορούσε πλέον να προσφέρει ασφάλεια στους κατοίκους της. Έναν αιώνα μετά, ο Ιουστινιανός, ιδρύει λίγα χιλιόμετρα βορειότερα την λίμνη της Καστοριάς, η οποία έμελε να εξελιχθεί στο σημαντικότερο κέντρο της περιοχής για τους επόμενους αιώνες.
Με ερευνητικές τομές που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια αποκαλύφθηκε η περίμετρος των τειχών η οποία ανέρχεται σε 3 χλμ. Με την ανασκαφική έρευνα των τελευταίων ετών ερευνήθηκε το ΝΔ τμήμα των τειχών σε μήκος 119 μ. Πρόκεται για διπλό τείχος το πάχος του οποίου κυμαίνεται από 2,40 έως 2,80 μ. Εδράζεται σε φυσικό βράχο, προσαρμοσμένο ως προς την κατεύθυνση και την κλίση του στις ανισοσταθμίες του εδάφους, και παρακολουθεί με κύρια κατεύθυνση ΒΔ – ΝΑ τη βραχώδη ακμή των πρανών του παραρρέοντος ποταμού Αλιάκμονα. Τα ευρήματα που προέκυψαν από την ανασκαφή στο χώρο είναι ένας πολύ σημαντικός θησαυρός 16 χάλκινων νομισμάτων μεταξύ των οποίων αναγνωρίστηκαν 2 Μαξιμιανού, 4 Μαξιμίνου Δάια και 5 Λικινίου Ι.
Η έρευνα στο εσωτερικό των τειχών αποκάλυψε λείψανα κτίσματος που ταυτίζεται με το κεντρικό τμήμα κατοικίας, η ανέγερση και χρήση της οποίας τοποθετείται με βάση τα κινητά ευρήματα και κυρίως από τα νομίσματα, στον 4ο αιώνα. Αντίστοιχα τμήμα μιας ακόμη οικίας της ίδιας περιόδου ερευνήθηκε ανατολικότερα.
Δυτικά της εξωτερικής παρειάς του τείχους ερευνήθηκε τμήμα νεκροταφείου με 55 ταφές εκ των οποίων οι 36 ήταν κεραμοσκεπείς και οι 19 λακκοειδείς. Με βάση τα νομίσματα και τα κτερίσματα των τάφων τα χρονικά όρια χρήσης του νεκροταφείου είναι ο 4ος αιώνας και ειδικότερα το β’ μισό του.
Στον ίδιο αρχαιολογικό χώρο της Διοκλητιανούπολης, εντός των τειχών, στο παρελθόν είχε ερευνηθεί οικία με πέντε χώρους και εσωτερική αυλή, ενώ λέιψανα μιας ακόμη παλαιοχριστιανικής οικίας με τρικλίνιο εντοπίστηκαν και στο δυτικό τομέα του οικισμού.
Εκτός από τα παραπάνω, κατά τη διάρκεια ανασκαφικών ερευνών ήρθαν στο φως και τμήματα των λατρευτικών κτιρίων της πόλης. Ειδικότερα, στο μέσον περίπου του οικισμού ανασκάφηκε τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική συνολικού μήκους 26,90μ. και πλάτους 23,40μ. Ανατολικά προεξέχει η κόγχη του Ιερού Βήματος η οποία είναι ημικυκλική και φέρει εξωτερικά πέντε αντηρίδες. Στην ίδια θέση αργότερα, επανιδρύθηκε μια δεύτερη βασιλική η οποία διατηρεί το μήκος της πρώτης αλλά παρουσιάζει μειωμένο πλάτος. Μετά την καταστροφή του ναού, ο χώρος μετατρέπεται σε εκτεταμένο νεκροταφείο με περισσότερες από 50 ταφές.
Μια δεύτερη παλαιοχριστιανική βασιλική (παλαιοχριστιανική βασιλική Β’) εντοπίστηκε σε απόσταση 500 μ. περίπου έξω από τα ΒΔ τείχη. Λατρευτικό πυρήνα του ναού αποτέλεσε ένας μεγάλος καμαροσκέπαστος τάφος με προθάλαμο και βαθμίδες καθόδου, συνολικών διαστάσεων : 7,50 μ. μήκος και 1,90 μ. πλάτος. Στην ανατολική πλευρά του τάφου σχηματίζεται η κόγχη του ιερού. Αν και έχουν βρεθεί λείψανα πεσσοστοιχίας στο νότια του κεντρικού κλίτους, κάτι αντίστοιχο δεν φαίνεται να ίσχυε στη βόρεια πλευρά, όπου δεν υπάρχουν ενδείξεις κλίτους. Στη δυτική πλευρά του ναού αναπτύσσεται ισοπλατής νάρθηκας, ο οποίος επικοινωνεί μέσω τριών ανοιγμάτων με τον κυρίως ναό. Σε δεύτερη φάση ο λατρευτικός χώρος καταργείται και στη θέση του σχηματίζεται τρίκλιτη βασιλική. Παρά την έλλειψη αρχαιολογικών δεδομένων αιτία καταστροφής τη δεύτερης αυτής φάσης θεωρείται η επιδρομή των Οστρογότθων του τέλους του 5ου αιώνα. Και σ’ αυτή την περίπτωση, μετά την καταστροφή της βασιλικής ακολούθησε μετατροπή του χώρου σε νεκροταφείο.
Τέλος, μια ακόμη βασιλική ερευνήθηκε εκτός Τειχών, στη θέση Παραβέλα νότια του ταφικού μνημείου που εντοπίστηκε στο αίθριο ενός ρωμαϊκού λατρευτικού κτίσματος. Πρόκειται για τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα, γενικών διαστάσεων 34,50 μ. επί 18,50 μ. Σε Δεύτερη φάση, στο βόρειο κλίτος της βασιλικής δημιουργήθηκε παστοφόριο και η βασιλική επεκτάθηκε προς τα δυτικά.
Dioklitianoupoli, Kastoria
ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr/Συντάκτης Αντώνης Πέτκος, αρχαιολόγος
Greek