Η αρχαιότερη μαρτυρία για τα Ψαρά, στην οποία αναφέρεται το όνομα του νησιού, είναι η Οδύσσεια, όπου το νησί ονομάζεται Ψηρίη. Οι αρχαίοι συγγραφείς θεωρούσαν το νησί άγονο και φτωχό, αφού δεν μπορούσε να προσφέρει ούτε τον αναγκαίο οίνο για τη λατρεία του Διονύσου. Από τον Στράβωνα μαρτυρείται πόλισμα και από τον Ευστάθιο, λιμάνι. Ο Δημοσθένης μνημονεύει το νησί για τους ισχυρούς ανέμους που πνέουν στην περιοχή, εμποδίζοντας τη ναυσιπλοΐα.
Στις νοτιοδυτικές ακτές των Ψαρών, στη θέση «Αρχοντίκι», ο Σ. Χαριτωνίδης από το 1961 εντόπισε μυκηναϊκούς τάφους κοντά στη θάλασσα, τους οποίους χρονολόγησε στην ΥΕ ΙΙΙ β περίοδο (1300-1190π.Χ.). Στο λόφο της Μαύρης Ράχης εντόπισε όστρακα γεωμετρικής και ελληνιστικής περιόδου, και σε μικρή ανασκαφική έρευνα εντοπίστηκαν οικιστικά λείψανα ελληνιστικών χρόνων.
Στη θέση «Αρχοντίκι», ο επιμελητής της Κ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Άρης Τσαραβόπουλος, το 1983-1984, μαζί με μια ομάδα φιλολόγων, ερεύνησε 11 τάφους και η επιμελήτρια αρχαιοτήτων Λίλιαν Αχειλαρά το 1985, έφερε στο φως τάφο της ΥΕ ΙΙΙ Α1-Α2 (1400-1300π.Χ).
Από το 1997 ως το 2001 συνεχίστηκε η σωστική ανασκαφική έρευνα στο «Αρχοντίκι» με χρηματοδότηση του Υπουργείου Αιγαίου, από την Κ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Ερευνήθηκαν συνολικά 162 τάφοι, μεταξύ των οποίων ένας θολωτός, που αποδίδεται στον ήρωα, του οποίου η λατρεία εντοπίστηκε λίγα μέτρα νοτιότερα. Σε μικρή απόσταση από τη νεκρόπολη αποκαλύφθηκε μυκηναϊκός οικισμός.
Από το 2002 άρχισαν οι εργασίες ανάδειξης του χώρου στο πλαίσιο του ΠΕΠ Βορείου Αιγαίου, οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 2008.
Οργανωμένος οικισμός και νεκρόπολη της ύστερης εποχής του Χαλκού. Τα αρχαία οικοδομικά λείψανα και τα νεκροταφεία καταλαμβάνουν μεγάλο τμήμα από τον κάμπο του Αρχοντικιού και εκτείνονται στον παρακείμενο λόφο Καραγιάννη. Ο οικισμός ήταν οργανωμένος με οικίες χτισμένες κατά συστάδες και δρόμους στρωμένους με χώμα και λιθάρια από την παραλία. Οι οικίες είναι επιμήκη κτίσματα, στον τύπο του μεγάρου, με ορθογώνια ευρύχωρα δωμάτια. Χτισμένες η μια δίπλα στην άλλη σε συγκροτήματα, επικοινωνούσαν μεταξύ τους με μικρές κλίμακες και λίθινα κατώφλια. Για την τοιχοποιία χρησιμοποιήθηκαν λίθοι στη θεμελίωση και πήλινες πλίνθοι στην ανωδομή. Τις επίπεδες στέγες, από πηλό, ξύλα και φύκια, στήριζαν κάθετα ξύλινα στοιχεία στερεωμένα σε λίθινες βάσεις. Τα δάπεδα ήταν στρωμένα από πηλόχωμα ή χαλίκια θάλασσας. Τις πλούσιες κεντρικές γειτονιές διέσχιζε κεντρικός δρόμος που κατέληγε στο λιμάνι. Η νεκρόπολη καλύπτει μια χρονολογική περίοδο από το τέλος της τέταρτης χιλιετίας π.Χ. ως την πρωτογεωμετρική εποχή. Το μεγαλύτερο τμήμα της καταλαμβάνουν κιβωτιόσχημοι τάφοι μυκηναϊκής εποχής (1450 – 1100 π.Χ) λαξευμένοι στο μαλακό βράχο, με λιθόκτιστη επένδυση.
Κατά τις εργασίες ανάδειξης του χώρου στο πλαίσιο του ΠΕΠ Βορείου Αιγαίου πραγματοποιήθηκαν αποχωματώσεις και εκτεταμένες συντηρήσεις. Σήμερα ο περιφραγμένος χώρος, έκτασης 40 περίπου στρ. περιλαμβάνει φυλάκιο, αναψυκτήριο, πλατώματα θέασης και διαδρομές περιήγησης.
Στους τάφους τοποθετήθηκαν εκμαγεία των κτερισμάτων.
Στο χώρο του φυλακίου τοποθετήθηκε πρόπλασμα του οικισμού.

Archaelogical site of Archontiki Psara Island

ΠΗΓΗ: http://odysseus.culture.gr/ Συντάκτης Δέσποινα Τσολάκη, αρχαιολόγος