O οικισμός της Βασιλικής, ένας από τους πρώτους μινωικούς οικισμούς με πολεοδομική οργάνωση, καταλαμβάνει τις πλαγιές και την κορυφή χαμηλού λόφου που βρίσκεται κοντά στο χωριό Βασιλική, πολύ κοντά στον μινωικό οικισμό των Γουρνιών. Ξεκινά την ύπαρξή του στην Πρωτομινωική ΙΙ εποχή (2600-2300 π.Χ.) και οφείλει την ακμή του όχι μόνο στη σημαντική του θέση, απ΄όπου γίνεται η διέλευση του Ισθμού της Ιεράπετρας, αλλά και στην εύφορη πεδιάδα της περιοχής. Το κεντρικό κτήριο του οικισμού καταστράφηκε από φωτιά γύρω στο 2300 π.Χ. Υπήρξε όμως μεταγενέστερα ανακατάληψη του λόφου, έχουν μάλιστα αποκαλυφθεί ένα Μεσομινωικό κτήριο (2200-1900π.Χ.) καθώς και ίχνη κατοίκησης κατάτους Ρωμαϊκούς χρόνους.
Tις πρώτες ανασκαφικές έρευνες έκαναν Αμερικανοί αρχαιολόγοι, η H. Boyd πρώτα και ο R.B. Seager λίγο αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1900. Στα 1970 άρχισαν συστηματικές ανασκαφές από τον Α. Ζώη για λογαριασμό της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Καθαρίστηκε και ερευνήθηκε στρωματογραφικά η παλαιότερη ανασκαφή.Οι ανασκαφικές έρευνες συνεχίζονται ως και σήμερα.
Tα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα του μινωικού οικισμού της Βασιλικής είναι τα ακόλουθα:
Το επονομαζόμενο “σπίτι του Λόφου”. Είναι ένα πολύ μεγάλο οικοδόμημα, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος, σε μικρή βέβαια κλίμακα, των μεταγενέστερων μινωικών ανακτόρων.Ο προσανατολισμός των τεσσάρων γωνιών του στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα δείχνει επιρροές από την αρχιτεκτονική της Ανατολής. Τα δωμάτια του οικοδομήματος αυτού είναι ορθογώνια, ενοποιούμενα με επιμήκεις διαδρόμους. Η νότια πτέρυγα είναι η μεγαλύτερη. Μερικά από τα επιμήκη δωμάτια μπορούν να ταυτισθούν με αποθήκες, άλλα είναι προσωπικά ενδιαιτήματα, ενώ υπάρχει και μια πλακόστρωτη αυλή με φωταγωγό ή λαξευμένο στο βράχο αγωγό. Η εσωτερική επιφάνεια των δωματίων ήταν επενδυμένη με κονίαμα κόκκινο, ενώ οι τοίχοι ενδυναμώνονταν με δοκάρια ξύλινα, παράλληλα προς αυτούς. Στο ισόγειο οι τοίχοι είναι δομημένοι με μικρές πέτρες και συνδετικό υλικό πηλό ανακατωμένο με άχυρο, ενώ ο όροφος ήταν κατασκευασμένος από πλίνθους.
Το σπίτι Α της Μεσομινωικής εποχής, στη συμβολή δύο δρόμων με στενή θύρα από τον κλιμακωτό δρόμο, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα των σπιτιών της μινωικής εποχής, στα οποία τα δωμάτια προστίθονταν ανάλογα με τις ανάγκες. Παρόλα αυτά υπήρχε μια κανονικότητα στην κατασκευή τους. Ο οικισμός φαίνεται να είχε τέσσερις κύριες οικοδομικές φάσεις, σε κάθε μία από τις οποίες υπάρχουν ίχνη σπιτιών της αντίστοιχης περιόδου. Ειδικά στην Μεσομινωική εποχή, σπίτια θα πρέπει να καταλάμβαναν όλη την ανατολική πλευρά του λόφου.

Archeological site of Vasiliki in Ierapetra, Crete
The settlement of Vasilike is one of the first Minoan settlements with town-planning. It occupies the top and slopes of a low hill near the village Vasilike, in the vicinity of the Minoan settlement of Gournia. The first settlement dates back to the Early Minoan II period (2600-2300 B.C.) and owed its development not only to the strategic position, controlling the Isthmus of Hierapetra, but also to the neighbouring fertile plains. The central building of the settlement was destroyed by fire in around 2300 B.C. The hill was again occupied in the Middle Minoan period as attested by a building of the period (2200-1900 B.C.), while scant traces of habitation date to the Roman period.
The most important monuments of the site are:
The “House on the Hilltop”. A large building, which can be considered a forerunner (on a small scale, however) of the later Minoan palaces. Its orientation, with the corners pointing to the cordial points is possibly influenced by Oriental architecture. The rooms are rectangular, connected with long corridors. The south wing is the largest. Some of the oblong rooms can be considered magazines, others are personal quarters; the building includes a paved courtyard with a rock-cut well or light-well. The interior surface of the walls was covered with red plaster, while the walls were reinforced with timber frame. The walls of the ground floor are built of small stones, bounded with clay and straw, while those of the upper storey were made of mud bricks.
House A. It is a typical example of the Middle Minoan “agglutinative” architecture, with rooms added when needed; the plan of the houses, however, had a certain regularity. It is located at the junction of two streets and has a narrow doorway entered from the stepped street. It seems that the settlement had four main building phases, each represented by remains of houses . Especially in the Middle Minoan period, the houses must have extended to the whole of the east side of the hill.

ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr/