Η Αρχαιολογική Συλλογή της Ελάτειας περιλαμβάνει ευρήματα της δυτικής Λοκρίδας – κατά την αρχαιότητα βορειοανατολική Φωκίδα – στην οποία ανήκαν στην περιοχή του Κηφισού δεκατρείς πόλεις, ο Ερωχός, η Χαράδρα, η Λιλαία, το Τεθρώνιον, η Δρυμαία, η Αμφίκλεια, οι Τριτείς, οι Πεδιείς, ο Νεώνας, η Τιθορέα, η Ελάτεια, ο Λέδων και οι Παραποτάμιοι. Ανατολικά στα σύνορα με την Οπουντία Λοκρίδα υπήρχαν η Υάμπολις και οι Αβές, ενώ στα σύνορα με την Βοιωτία, η Δαύλεια, ο Πανοπεύς και η Άμβροσσος. Από όλες τις πόλεις της Φωκίδας, η Ελάτεια φαίνεται να έπαιξε διαχρονικά κυρίαρχο ρόλο, λόγω της γεωγραφικής θέσης μεταξύ της βόρειας και νότιας Ελλάδας και του ελέγχου που ασκούσε στον οδικό άξονα Θερμοπυλών – Χαιρώνειας. Λιγοστά είναι τα στοιχεία που διαθέτουμε για την γεωμετρική και αρχαϊκή περίοδο, ενώ η ακμή της πόλης τοποθετείται κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους.

Στον προθάλαμο της Συλλογής εκτίθενται επιτύμβιες στήλες, επιγραφές, τμήματα γλυπτών και αρχιτεκτονικά μέλη, τα οποία προέρχονται κυρίως από την Ελάτεια και το Ιερό της Αθηνάς Κραναίας. Η μεγάλη αίθουσα περιλαμβάνει ευρήματα που κλιμακώνονται χρονολογικά από την Ανώτερη Παλαιολιθική έως και την Υπομυκηναϊκή περίοδο και τα οποία προέρχονται από διάφορες θέσεις της δυτικής Λοκρίδας. Στόχος της παρουσίασης είναι η άμεση επαφή του επισκέπτη με τα αντικείμενα ενταγμένα στο λειτουργικό τους χώρο, σκεύη, εργαλεία, ειδώλια, κοσμήματα. Στην αίθουσα αναπαρίσταται τμήμα κάτοψης νεολιθικού σπιτιού και κάτοψη μυκηναϊκού θαλαμωτού τάφου με ανθρώπινο σκελετικό υλικό και κτερίσματα από τις ανασκαφές των νεκροταφείων στην περιοχή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα τετραποδικά αγγεία από την Ελάτεια, ζεύγος χάλκινων εγχειριδίων από την Αγία Μαρίνα, νεολιθικής εποχής, πρωτοελλαδική πρόχους από την Αγία Μαρίνα και ένα κλειστό αγγείο με αμαυρόχρωμη διακόσμηση, το οποίο τοποθετήθηκε ως σήμα στον μεσοελλαδικό τύμβο της Ελάτειας. Η κεντρική αίθουσα περιλαμβάνει ευρήματα ιστορικών χρόνων. Προθήκη Ι περιλαμβάνει χειροποίητα και τροχήλατα αγγεία, χάλκινα κοσμήματα της πρώιμης εποχής του Σιδήρου από νεκροταφεία της Ελάτειας, της Παναγίτσας και του Μοδίου. Προθήκη ΙΙ και ΙΙΙ περιέχουν αντιπροσωπευτική κεραμική αρχαϊκής και κλασικής περιόδου, κυρίως βοιωτικής παραγωγής, τα οποία προέρχονται από τα νεκροταφεία των Αβών, της Ελάτειας και της Παναγίτσας. Προθήκη IV αντιπροσωπευτικοί τύποι πήλινων ειδωλίων αρχαϊκών έως και των ελληνιστικών χρόνων, κυρίως βοιωτικής παραγωγής, από τα νεκροταφεία των Αβών. Προθήκη V ευρήματα από τις παλιές και νέες ανασκαφές στο Ιερό της Αθηνάς Κραναίας, όπως πήλινες σίμες, ακροκέραμα, σιδερένια και χάλκινα αναθήματα, τμήματα μαρμάρινων αγαλματιδίων. Προθήκη VI πήλινες γυναικείες προτομές και θεατρικές μάσκες από τα νεκροταφεία των Αβών, της Ελάτειας και της Τιθορέας. Προθήκη VII αντιπροσωπευτική κεραμική ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής από διάφορες θέσεις της δυτικής Λοκρίδας, κυρίως από τα νεκροταφεία των Αβών και της Ελάτειας. Ξεχωρίζει αρυβαλλοειδές ληκύθιο με παράσταση Έρωτα και Αφροδίτης. Στην αίθουσα αναπαρίσταται πρωτογεωμετρικός πίθος και πώρινη λάρνακα κλασικών χρόνων με τους νεκρούς και τα κτερίσματα ενταγμένα στο ταφικό τους περιβάλλον ενώ εκτίθενται ελεύθερα στο χώρο πήλινα αρχιτεκτονικά μέλη διαφόρων χρονικών περιόδων από τα Ιερά της Αθηνάς Κραναίας στην Ελάτεια και του Απόλλωνος στο Καλαπόδι.

Η Αρχαιολογική Συλλογή Ελάτειας στεγάζεται στο παλαιό δημοτικό σχολείο, κτήριο της δεκαετίας του 1920, το οποίο επισκευάσθηκε από το Δήμο Ελάτειας και ακολούθως παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού για την στέγαση των αρχαιοτήτων της περιοχής. Μεγάλο μέρος των εκθεμάτων της Συλλογής προέρχεται από τις ανασκαφικές έρευνες του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα των P. Paris, Γ. Σωτηριάδη και Weinberg στο Ιερό της Αθηνάς Κραναίας, στη λεκάνη του Βοιωτικού Κηφισού και στις Αβές, στον Έξαρχο. Από το 1985 έως το 1992 η συνεργασία της ΙΔ΄ ΕΠΚΑ με το Πανεπιστήμιο του Saltzburg έφερε στο φως ένα εκτεταμένο νεκροταφείο στο Αλωνάκι Ελάτειας, το οποίο παρουσιάζει μία πλήρη εικόνα συνέχειας από τη μυκηναϊκή έως τη πρωτογεωματρική περίοδο.

Archaeological Collection of Elateia

The archaeological collection of Elatia includes findings from excavations in western Lokris, called northeastern Phokis in ancient times. In that area, along the Kifissos river basin, thirteen towns where situated, Erochos, Charadra, Lilea, Tithronion, Drimea, Amfiklia, Tritis, Pediis, Neonas, Tithorea, Elatia, Ledon and Parapotamii. On the eastern side, near Opountia Lokris border, there are cities of Yampolis and Avai, wlile close to the Boeotian border lied the towns of Davlia, Panopeus and Amvrossos. Amongst all towns of Fhokis, Elatia seems to have been the most influential over the ancient times, apparently due to its location and its role as a link in the trading route between Thermopylae and Chaeronea. The data available regarding the geometric and archaic periods are very few. However, the appears to be thriving during Hellenistic and Roman periods. It is considered to have been the largest town in Phokis at the time. In the entrance hall, memorial columns, inscriptions, parts of sculptures and architectural fragments are on sisplay, mainly coming from Elatia and the excavation at the temple of Kranaia Athena. The big room hosts findings whose dating varies from the Upper Palaeolithic to the Submycenaean period and which were uncovered at various sites in western Lokris. The aim of the presentation is the contact of the visitor with the items in their utilitarian place, utensils, tools, figurines and jewelry. In the room there is a model of the plan of a Neolithic house and a Mycenaean domed grave with human skeletal material and memorial artifacts found in the excavation at the local ancient cemeteries. Findings of significant importance include the four – legged vessels from Elatia and a pair of bronze knifes from Ayia marina, which are dated back to the Neolithic period. Also a early Helladic jug from Ayia Marina and a vessel of peculiar shape featuring matt-painting decoration which was established as a sign on the middle Helladic tumulus at Elatia. Room B includes findings of historical periods. Case I, hand -made and wheel-made vessels, bronze jewerly of the Early Iron period from cemeteries of Elatia, Panagitsa and Modi. Cases II and III include pottery of the Archaic and Classical periods, mainly made in Boeotia and which were found in cemeteries in Avai, Elatia and Panagitsa. Case IV exhibits clay figurines of the Archaic until Hllenistic periods, mainly made in Boeotia, found at Avai. Case V findings from older and recent excavations at the temple of Kranaia Athena, such as clay simai, antefixes, iron and clay votives, parts of marble statuettes. Case VI includes female protome and theatrical masks made of clay, from cemeteries of Avai, Elatia and Tithorea. Case VII include pottery of the Hellenistic and Roman periods from various sites in western Lokris, mainly from the cemeteries of Avai and Elatia. An arevalloid lekythos stands out, featuring a drawing of Eros and Venus. In the room there are models of a protogeometrical pithos and a larnax made of poros with the dead bodies and the memorial offerings integrated in the burial enviroment, wlile around the room clay architectural fragments of various periods are exhibited, found at the temples of Kranaia Athena in Elatia and Apollo in Kalapodi.

The Archaeological collection of Elatia has been set on display in the old Elementary School building, which was built in 1920, restored by the municipality of Elatia and now available to the Ministry of Culture in order to host local antiquities. A big part of the items on display has been uncovered by the excavations led by P. Paris, Sotiriades and Weinberg which took place during the late 19th and early 20th centuries at the temple of Kranaia Athena, the Boeotian Kifissos river basin and Avai in Exarhos. The collaborative efforts of the 14th IDPKA with Saltzburg University from 1985 to 1992 have revealed an ancient cemetery which covered a significant area in Alonaki, Elatia and demonstrated a solid continuum in findings, which indicates the social activity in the area from Mycenaean to Early Geometric periods.

ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr/ Ελένη Ζάχου, αρχαιολόγος
https://archaeologicalmuseums.gr/el/museum/5f8ed02032dc212c48701682/archaeological-collection-of-elateia-phtiotis