Το αρχαίο Ποτίδαιον ή Ποσείδιον, όπως το ονομάζει στα ρωμαϊκά χρόνια ο γεωγράφος Kλαύδιος Πτολεμαίος, βρισκόταν στη σημερινή πρωτεύουσα του νησιού Κάρπαθος, στο μυχό του όρμου των Πηγαδιών. Αποτελούσε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους εδαφικό εξάρτημα (κτοίνα) και επίνειο της πόλεως Καρπάθου, μιας από τις τρεις αρχαίες πόλεις του νησιού (οι άλλες ήταν η Aρκέσεια και η Bρυκούς). Ακμή σημειώθηκε στο Ποτίδαιον κατά τους ρωμαϊκούς και τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους.
Τα παλαιότερα ίχνη κατοίκησης στην περιοχή ανάγονται, σύμφωνα με επιφανειακά ευρήματα, στην Υστερη Nεολιθική / Πρώϊμη Εποχή του Χαλκού. Ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα για την περίοδο αυτή είναι ένα λίθινο ειδώλιο γυναικείας θεότητας που χρονολογείται γύρω στο 3000 π.X. και σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.
Στους μινωικούς και στη συνέχεια και στους μυκηναϊκούς χρόνους, στην πεδινή παραλιακή έκταση νοτιοδυτικά του σημερινού κτηρίου του Eπαρχείου, αναπτύχθηκε ένας σημαντικός οικισμός. Η παλαιότερη φάση του τοποθετείται στη Mεσομινωική /Yστερομινωική IA περίοδο, ενώ πρόσφατη ανασκαφή έφερε για πρώτη φορά στο φως κτιριακά λείψανα και τρεις κλιβάνους που ανήκουν στη νεώτερη, μυκηναϊκή φάση του (Yστεροελλαδική IIIA-IIIB). Μυκηναϊκή ακρόπολη ίσως υπήρχε στο λόφο Bουνός, πάνω από το λιμάνι των Πηγαδίων, όπου όμως τα σωζόμενα λείψανα συνδέονται με την ελληνιστική ακρόπολη. Το νεκροταφείο του οικισμού βρισκόταν στα νοτιοδυτικά, στις θέσεις Aνεμόμυλοι, Σκόπη και Μακέλλι, όπου και αποκαλύφτηκε το 1949 τάφος της Υστεροελλαδικής ΙΙΙΑ/ΙΙΙΒ περιόδου με πλήθος αγγείων. Ενδείξεις για ύπαρξη δεύτερης μινωικής εγκατάστασης εντοπίστηκαν και στο βόρειο άκρο του κόλπου των Πηγαδιών, στη θέση Βρόντη.
Το Ποτίδαιον των ιστορικών χρόνων πρέπει να περιοριζόταν στην πεδινή έκταση γύρω από το λιμάνι. Τα έως σήμερα γνωστά αρχαιολογικά κατάλοιπα και ευρήματα δεν είναι παλαιότερα των ελληνιστικών χρόνων. Την περίοδο αυτή οι πόλεις της Καρπάθου είχαν ενσωματωθεί στο ροδιακό κράτος ως δήμοι του. Η πόλις Κάρπαθος, στην οποία ανήκε η ”κτοίνα Ποτιδαιέων”, αναφέρεται στις επιγραφές ως δήμος Kαρπαθιοπολιτών. Η ακρόπολη του ελληνιστικού Ποτιδαίου, όπου σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες υπήρχε ιερό της Λινδίας Αθηνάς και ιεροθυτείον, βρισκόταν στο λόφο βορειοανατολικά του σημερινού λιμανιού, ενώ στις τριγύρω πλαγιές πρέπει να απλωνόταν η νεκρόπολη, όπως έδειξε η αποκάλυψη σποραδικών τάφων. Τάφος μνημειώδους μορφής λαξευτός στο βράχο διατηρείται και στη θέση Mύλη, νοτιοδυτικά των Πηγαδιών, ενώ δύο αγροτικού χαρακτήρα ιερά λαξευτά στο βράχο υπάρχουν στα περίχωρα νότια των Πηγαδιών. Το σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους η ”κτοίνα Ποτιδαιέων” με την ακρόπολή της για την άμυνα ολόκληρου του νησιού, μαρτυρεί τιμητικό ψήφισμα με το οποίο τιμάται ο Καρπαθιοπολίτης Παμφυλίδας Ιέρωνος, γιατί μαζί με τους κατοίκους του Ποτιδαίου απέκρουσε τον 2ο π.Χ. αι. επίθεση των Κρητών πειρατών.
Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, με τις ευνοϊκές συνθήκες που επεκράτησαν με την Pax Romana και χάρις στο φυσικό λιμάνι του, το Ποτίδαιον φαίνεται πως γνώρισε σημαντική ανάπτυξη, έτσι ώστε ο Kλαύδιος Πτολεμαίος να το χαρακτηρίζει τον 2ο αι. μ.X. ως πόλη. Η ανάπτυξη συνεχίστηκε και στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους (4ος-6ος αι. π.X.), όπως δείχνουν οι τρεις τουλάχιστον βασιλικές που έχουν έως τώρα αποκαλυφτεί. H μία από αυτές βρισκόταν στους νοτιοδυτικούς πρόποδες της ακρόπολης και σήμερα δεν είναι ορατή. Οι δύο άλλες αποκαλύφτηκαν στη δυτική παραλία του κόλπου των Πηγαδιών. Η πρώτη είναι επισκέψιμη, στη θέση Άφωτη και η δεύτερη ακόμη ανασκάπτεται, στη θέση Βρόντη.
Στους ταραγμένους αιώνες που ακολούθησαν το Ποτίδαιον φαίνεται πως εγκαταλείφτηκε και οι κάτοικοι του αποσύρθηκαν στο Απέρι, όπου τοποθετείται η πόλις Κάρπαθος. Η περιοχή γύρω από το λιμάνι άρχισε και πάλι να κατοικείται συστηματικά στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. Από το 1894 το Ποτίδαιον είναι πρωτεύουσα του νησιού.
Oι σωζόμενες αρχαιότητες στο λόφο της ακρόπολης του Ποτιδαίου χρονολογούνται στους ελληνιστικούς χρόνους και βρίσκονται στη δυτική πλαγιά του λόφου, προς την πλευρά του λιμανιού. Ανάμεσα τους περιλαμβάνονται μια επιγραφή, τμήμα οχυρωματικού τοίχου καθώς και τμήματα αναλημματικών τοίχων.
Στο σύγχρονο νεκροταφείο, στον αυλόγυρο που το κλείνει από την πλευρά της θάλασσας, διακρίνεται εντοιχισμένη επιγραφή-τιμητικό ψήφισμα για τον αυτοκράτορα Τραϊανό, σωτήρα και ευεργέτη του δήμου Καρπαθιοπολιτών και της κτοίνας Ποτιδαιέων. Χαμηλότερα στην ίδια πλευρά, είναι ορατός από την πλευρά της θάλασσας, τοίχος ισοδομικής τοιχοδομίας, πιθανώς του 4ου αι. π.X., ο οποίος θεωρείται οχυρωματικού χαρακτήρα. Aναλημματικοί αντίθετα είναι οι τοίχοι που σώζονται στο υψηλότερο τμήμα της πλαγιάς και είναι κτισμένοι με πολυγωνικούς δόμους. O πρώτος από βόρεια σώζεται σε σημαντικό ύψος, ενώ ο δεύτερος που διατηρείται σε μεγάλο μήκος, βρίσκεται αμέσως κάτω από την κορυφή του λόφου.
Στο βορειότερο τμήμα της πλαγιάς υπάρχει υπόγεια δεξαμενή συγκέντρωσης ομβρίων υδάτων, επιχρισμένη εσωτερικά με υδραυλικό κονίαμα. Παρόμοιες δεξαμενές είναι γνωστές από τις ακροπόλεις και των άλλων αρχαίων πόλεων της Καρπάθου. Άλλη υπόγεια σπηλαιώδης κατασκευή με κτιστή ορθογώνια είσοδο είναι ορατή βορειοανατολικότερα. Σύμφωνα επίσης με προφορικές μαρτυρίες, τείχη εντοπίστηκαν κατά την ανέγερση οικοδομών και στους νοτιοδυτικούς πρόποδες της ακρόπολης. Σήμερα όμως δεν διατηρούνται ίχνη τους.
Στην ίδια περιοχή πρέπει να βρισκόταν και η παλαιοχριστιανική βασιλική της ακρόπολης, από την οποία προέρχονται τα αρχιτεκτονικά μέλη και λίθινη κολυμβήθρα που σήμερα βρίσκονται συγκεντρωμένα στην πλατεία του Επαρχείου.

Acropolis of Poseidion at Karpathos
The architectural remains of the Potidaion acropolis are located on the west hillside towards the port and date from the Hellenistic period. They include an inscription, part of the fortification wall, and the remains of retaining walls.
The inscription, which is built into the sea-facing side of the wall that surrounds the modern cemetery, honours the Emperor Trajan, saviour and benefactor of the city of Karpathos and of Potidaion. A little further, on the same side overlooking the sea, is a possible defensive wall of isodomic masonry of the fourth century BC. Terrace walls of polygonal masonry can be seen near the hilltop; the north wall survives to a substantial height, whereas the wall just below the summit is preserved to a great length.
On the slope’s most northerly part is an underground cistern for collecting rainwater, with hydraulic mortar on the inside. Other ancient cities of Karpathos have similar cisterns. Another subterranean construction with a rectangular built entrance is visible a little further to the northeast. Ancient walls were also found during the construction of modern houses at the northwest foot of the acropolis, but are no longer visible. The architectural sculptures and stone baptismal font, now on display at the Regional Office square, come from the Early Christian basilica, which was probably located in the same area.
Ancient Potidaion, or Poseidion, as named by the Roman geographer Claudius Ptolemy, was located on the site occupied by the modern capital of the island of Karpathos, at the cove of Pigadia. In the Hellenistic period, the town depended on and was the haven of Karpathos, one of the island’s three ancient cities (the other two were Arkeseia and Vrykous). Potidaion flourished in the Roman and Early Christian period.
Surface finds date the earliest occupation phase to the Late Neolithic/Early Bronze Age. A stone statuette of a female deity, now on display in the British Museum, belongs to this period (ca. 3000 BC). An important settlement developed in the coastal plain southwest of the current Provincial Building in the Minoan and Mycenaean periods. Its earliest phase dates from the Middle Minoan/Late Minoan IA period, and recent excavations revealed building remains and three furnaces of the early Mycenaean phase (Late Helladic IIIA- IIB) for the first time. A Mycenaean acropolis probably occupied the Vounos hill, above the port of Pigadia, where all of the surviving remains, however, belong to the Hellenistic acropolis. The cemetery occupies the sites of Anemomyloi, Skopi, and Makelli to the southwest. Here, a Late Helladic IIIA/IIIB tomb discovered in 1949 yielded a large number of vases. There is also evidence for a second Minoan settlement at Vronti, at the north end of the Pigadia cove.
During the historical period, Potidaion was probably limited to the plain surrounding the port. The earliest archaeological finds for this phase date to the Hellenistic period, when the island’s cities were annexed by the Rhodian state. Inscriptions refer to the city of Karpathos as the Municipality of the citizens of Karpathos. The Hellenistic acropolis of Potidaion, where epigraphical evidence places a temple of Athena Lindia and a public sacrificial area (ierothysion), was located on the hill northeast of the modern port. Sporadic tombs indicate that the cemetery probably occupied the nearby slopes. A monumental rock-hewn tomb is preserved at Myli, southwest of Pigadia, and two rock-hewn rural shrines are located south of Pigadia. A decree issued in honour of Pamphylidas of Karpathos, son of Hieron, for repelling together with the people of Potidaion an attack by Cretan pirates in the second century BC, demonstrates Potidaion’s important defensive role in the Hellenistic period.
The town thrived in the Roman period thanks to its natural harbour and to the favourable conditions created by the Pax Romana – Claudius Ptolemy calls it a city in the second century AD. The discovery of three Early Christian basilicas in the vicinity indicates that Potidaion continued to develop during the Early Christian period (fourth-sixth centuries AD). The basilica at the southwest foot of the acropolis is no longer visible. The other two are located on the western coast of the Pigadia cove: the basilica at Afoti is open to the public, whereas the basilica at Vronti is still being excavated.
In the troubled centuries that followed, Potidaion was abandoned and its residents moved to Aperi, where the city of Karpathos is believed to have been located. The coastal site was re-inhabited in the late nineteenth century, and Poseidion has been the island’s capital since 1894.

ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr/ Συντάκτης Βασιλική Πατσιαδά, αρχαιολόγος