Η αποκάλυψη των μνημείων του αρχαιολογικού χώρου έγινε με τις ανασκαφές της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής (1910 και εξής), οι οποίες ξανάρχισαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990, κυρίως στο χώρο του θεάτρου και των καταστημάτων.
Οι ανασκαφές ξεκίνησαν στα τέλη του περασμένου αιώνα με Αμερικάνους κι ΄Ελληνες αρχαιολόγους, ενώ από το 1905 εργάζεται η Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή. Στη συνέχεια, μεταξύ των ετών 1960 – 1965, έγιναν ανασκαφές από τον καθ. Χρ. Χρήστου για την Αρχαιολογική Εταιρεία. Τελευταία, από το 1992 μέχρι σήμερα, στον χώρο εργάζεται και πάλι η Αγγλική Σχολή.

Τα σημαντικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου είναι:
Οι θέσεις μάλλον παρά τα σωζόμενα λείψανα και μερικά ευρήματα από την ανασκαφή που οριοθετούν το χώρο του Ιερού της Χαλκιοίκου Αθηνάς, στην κορυφή της Ακρόπολης. Ο ναός, έργο του αρχιτέκτονα Βαθυκλή από τη Μαγνησία, είχε εσωτερική διακόσμηση με χαλκινα φύλλα (6ος αιώνας π.Χ. κι εξής).
Το αρχαίο Θέατρο της Σπάρτης στην νότια πλευρά της Ακρόπολης, έργο των πρώιμων αυτοκρατορικών χρόνων. Διασώζεται η ορχήστρα, τα αναλήμματα με επιγραφές των αρχόντων της Σπάρτης στους ρωμαϊκούς χρόνους και τμήμα του κοίλου του μεγάλου θεάτρου. Η σκηνή συρόταν πάνω σε σιδερένιες ράβδους.
Το λεγόμενο κυκλικό οικοδόμημα, αγνώστου προορισμού. Κυκλικό κτήριο κτισμένο με πελεκητούς δόμους αλλά και μικρότερες πέτρες. Στη μορφή που σώζεται, αποτελεί ίσως επισκευή των ρωμαϊκών χρόνων, αρχαίου κτηρίου σημαντικού για τη ζωή της Σπάρτης (η Σκιάς;).
Λείψανα καταστημάτων, παραπλεύρως του αρχαίου Θεάτρου, αποκαλύφθηκαν σε παλαιές και πρόσφατες ανασκαφές της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής. ΄Εργο των Ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων, κτισμένο κυρίως από τούβλα και διακοσμημένο εσωτερικά πάνω σε κονίαμα, εξυπηρετούσε τους θεατές των παραστάσεων και άλλων εκδηλώσεων στο Αρχαίο Θέατρο.
Λείψανα μεγάλης Βασιλικής των μέσων βυζαντινών χρόνων, που είχε ταυτισθεί με τη Βασιλική του Οσίου Νίκωνος (10ος αιώνας μ.Χ.)

Acropolis of Sparta

Excavations began at the end of last century under the guidance of American and Greek archaeologists while since 1905 digging has been carried out by the British Archaeological School at Athens. New excavations have begun five years ago, mainly at the area of the theatre and the shops.
In the period 1960-1965 Prof. Chr. Christou was in charge of the investigations with the financial support of the Greek Archaeological Society. Finally in the period 1992-1995 excavations are being carried out by the British School at Athens.The most important monuments of the site are:
The temple of Athena Chalkioikos on the top of the Acropolis is defined more by some indications from the excavation rather than by the architectural ruins themselves. The temple, which was constructed on the plans of the architect Vathykles from Magnesia, had its interior decorated with bronze sheets.
The ancient theatre of Sparta at the south side of the acropolis, is dated to the Early Imperial period. It preserves the orchestra, the retaining walls of the cavea with inscriptions of the rulers of Sparta during Roman times and part of the cavea of the large theatre. The scene was used to be wheeled in metal bars fixed to the ground.
The so-called circular building of unknown use was built with carefully worked blocks and smaller stones. In Roman time it was repaired and took the form that preserves until today. The ancient building probably played an important role in the city’s life (Skias ?).
Remains of shops just by the ancient theatre were revealed in old and recent excavations conducted by the British Archaeological School at Athens. They were constructed in the Roman Imperial period, using mainly tiles while plaster decorated their interior. They served people attending performances and other kind of shows in the ancient theatre.
Remains of a large Basilica of the Middle Byzantine period, that has been identified with the Basilica of St. Nikon. It is dated to the 10th century A.D.

The most important monuments of the site are:
The temple of Athena Chalkioikos on the top of the Acropolis is defined more by some indications from the excavation rather than by the architectural ruins themselves. The temple, which was constructed on the plans of the architect Vathykles from Magnesia, had its interior decorated with bronze sheets.
The ancient theatre of Sparta at the south side of the acropolis, is dated to the Early Imperial period. It preserves the orchestra, the retaining walls of the cavea with inscriptions of the rulers of Sparta during Roman times and part of the cavea of the large theatre. The scene was used to be wheeled in metal bars fixed to the ground.
The so-called circular building of unknown use was built with carefully worked blocks and smaller stones. In Roman time it was repaired and took the form that preserves until today. The ancient building probably played an important role in the city’s life (Skias ?).
Remains of shops just by the ancient theatre were revealed in old and recent excavations conducted by the British Archaeological School at Athens. They were constructed in the Roman Imperial period, using mainly tiles while plaster decorated their interior. They served people attending performances and other kind of shows in the ancient theatre.
Remains of a large Basilica of the Middle Byzantine period, that has been identified with the Basilica of St. Nikon. It is dated to the 10th century A.D.

ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr/