Το Σπήλαιο Κουτούκι είναι το μεγαλύτερο γνωστό και ένα από τα ομορφότερα σπήλαια της Αττικής. Βρίσκεται σε υψόμετρο 510 μ. στις ανατολικές παρυφές του ορεινού όγκου του Υμηττού στην Παιανία, περίπου 35 χλμ. από την Αθήνα. Η ανακάλυψή του έγινε τυχαία το 1926 και το εσωτερικό του εξερευνήθηκε για πρώτη φορά δύο χρόνια αργότερα. Τη χαρτογράφησή του έκαναν το 1954 οι σπηλαιολόγοι Ιωάννης και Άννα Πετροχείλου. Χάρη στον πλούσιο λιθωματικό του διάκοσμο, το Κουτούκι αναδείχθηκε τουριστικά στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 από τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού. Το 2000 η χρήση του χώρου αποδόθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού.
Η μοναδική αίθουσα του σπηλαίου, διαστάσεων περίπου 60 Χ 60 μ., χωρίζεται σε μικρότερες εξαιτίας των λιθωματικών παραπετασμάτων που έχουν αναπτυχθεί κατά μήκος των διακλάσεων (ρωγμών του πετρώματος που οφείλονται σε τεκτονικά φαινόμενα) του μητρικού πετρώματος. Ο πλούσιος λιθωματικός διάκοσμος, με την ποικιλία των σταλακτιτικών σχηματισμών και των χρωματισμών οι οποίοι οφείλονται στην επενέργεια οξειδίων, δημιουργεί υποβλητική ατμόσφαιρα. Σήμερα η πρόσβαση στο σπήλαιο γίνεται από τεχνητή σήραγγα, μήκους 17 μ., που κατασκευάστηκε για τη διευκόλυνση των επισκεπτών, η δε τουριστική διαδρομή έχει μήκος 350 μ. Η αρχική φυσική είσοδος βρίσκεται στην οροφή του σπηλαίου.
Στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αττικής 2007-2013 υλοποιήθηκε από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας?Σπηλαιολογίας έργο ανακαίνισης των εγκαταστάσεων του σπηλαίου και συντήρησης των σπηλαιοθεμάτων, οπότε δοκιμάστηκαν πρωτοποριακές μέθοδοι για τον καθαρισμό του διακόσμου που είχε υποβαθμιστεί σταδιακά κατά την μακροχρόνια τουριστική εκμετάλλευση. Το σπήλαιο αποτελεί οργανωμένο τουριστικό χώρο.

Συντάκτης : Λίνα Κορμαζοπούλου, αρχαιολόγος, Αλεξάνδρα Οικονόμου, βιολόγος & Βασίλης Γιαννόπουλος, γεωλόγος

http://odysseus.culture.gr/
016_SPHLAIO_KOYTOYKI_PAIANIAS PDF (www.odap.gr) 2019