Το οχυρό στη θέση Άγιος Δονάτος Ζερβοχωρίου του Δήμου Σουλίου Θεσπρωτίας βρίσκεται στους πρόποδες του ορεινού όγκου που κλείνει από ανατολικά την κοιλάδα του Κωκυτού, παραπόταμου του Αχέροντα, νότια του συνοικισμού Ασφάκας και στο νοτιοανατολικό τμήμα του Νομού Θεσπρωτίας, περιοχή που κατά την αρχαιότητα αποτελούσε την επικράτεια της Ελέας, έδρας του φύλου των Ελεατών Θεσπρωτών.
Η ίδρυση του τον 3ο αι. π.Χ., μαζί με άλλες μικρότερες οχυρώσεις στους πρόποδες των υψωμάτων που οριοθετούν την κοιλάδα, σχετίζεται με την ευρύτερη εποπτεία και έλεγχο της περιοχής από το Θεσπρωτικό Κοινό και πιθανόν εντάσσεται και στο πλαίσιο της πολιτικής του Πύρρου για την ενίσχυση της άμυνας του εκτεταμένου βασιλείου του.
Μετά την καταστροφή της Ηπείρου το 167 π.Χ. από τους Ρωμαίους, όπως προκύπτει από τις έρευνες των τελευταίων ετών που διεξάγει στην περιοχή το Φινλανδικό Ινστιτούτο Αθήνων, εντός του οχυρού κατασκευάστηκε εκτεταμένη και πολυτελής οικία.
Κατά τους νεότερους χρόνους στο εσωτερικό της οχύρωσης κτίστηκε μικρό εκκλησάκι, αφιερωμένο στον πολυούχο της περιοχής Άγιο Δονάτο, στους τοίχους του οποίου έχει ενσωματωθεί αρχαίο οικοδομικό υλικό.
Η οχυρωμένη έκταση καταλαμβάνει την κορυφή υψώματος και έχει ρομβοειδή κάτοψη με προσανατολισμό Α-Δ. Η νότια και ανατολική πλευρά της οχύρωσης προστατεύεται από ισχυρό πολυγωνικό τείχος, συνολικού μήκους 250 μ., ενώ η βόρεια πλευρά είναι απόκρημνη και ατείχιστη. Το τείχος σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση, με το ύψος του να διατηρείται κατά τόπους έως και 3 μ.
Η πρόσβαση στο εσωτερικό του οχυρού γινόταν μέσω μίας κύριας πύλης στα βορειοανατολικά, που προστατεύεται από ισχυρό τετράγωνο πύργο. Μία μικρότερη πυλίδα στα νότια έβλεπε προς τη μικρή αμφιθεατρική κοιλάδα, που απλώνεται κάτω από το οχυρό και προστατευόταν από μία θλάση του τείχους. Εξωτερικά της πυλίδας διαμορφώνεται σύρριζα στο τείχος ανοδική ράμπα.
Το εσωτερικό της ακρόπολης διαμορφώνεται βαθμιδωτά με ισχυρούς αναλημματικούς τοίχους σε τρία επάλληλα άνδηρα. Στα κατώτερα από αυτά είναι ορατά λείψανα κτιρίων που πιθανόν εξυπηρετούσαν οικιστικούς ή αποθηκευτικούς σκοπούς. Το ανώτερο άνδηρο διαμορφώνεται στη βραχώδη και επίπεδη κορυφή του λόφου, όπου δε διακρίνονται οικοδομικά λείψανα. Ο ανοιχτός αυτός χώρος ίσως χρησιμοποιούταν ως παρατηρητήριο, καθώς έχει εξαιρετική εποπτεία της κοιλάδας του Κωκυτού.
Στο μέσον του χαμηλότερου υψομετρικά ανδήρου και σε απόσταση 10 μ. περίπου από την οχύρωση χτίστηκε κατά τους νεότερους χρόνους μικρό εξωκκλήσι, αφιερωμένο στον πολυούχο της περιοχής Άγιο Δονάτο. Για τον τοιχοβάτη της εκκλησίας έχουν χρησιμοποιηθεί μεγάλοι ασβεστόλιθοι, τετράγωνου και ορθογώνιου παραλληλόγραμμου σχήματος, καθώς και λίθοι από την ανωδομή αρχαίου κτιρίου με ανάγλυφη διακόσμηση τριγλύφων και μετοπών.
Κατά το έτος 2007 διανοίχθηκε από το Φινλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών δοκιμαστική τομή στο εσωτερικό του ανατολικού πύργου της οχύρωσης, τα ευρήματα της οποίας πιστοποιούν την κατασκευή μίας πολυτελούς και εκτεταμένης ρωμαϊκής έπαυλης στο εσωτερικό της ελληνιστικής οχύρωσης μετά τη ρωμαϊκή καταστροφή του 167 π.Χ.
Agios Donatos,Zervochori Paramythias, Thesprotia
The castle of Agios Donatos of Zervochori is situated at the foot of the mounts of Paramythia, south of the small village of Asfaka, in the area that during the ancient period was the territory of Elea.
Its establishment, assumed in the 3rd century BC, is related to the supervision and control of the area from the “Thesprotian Koinon” and the policy of King Pyrrhus in order to strengthen the defense of his extensive kingdom.
The fortified area occupied the top of the hill and had a rhomboid ground plan. Its southern and eastern sides were protected by a strong polygonal wall, while the northern side was steep and unwalled. Access to the ancient settlement was via the main gate in the north-east, which was protected by a tower. Inside the citadel the land was formed into successive terraces by strong retaining walls.
After the destruction of Epirus by the Romans in 167 BC, within the fortress an extensive and luxurious residence was constructed, while in modern times in the middle of the lower terrace a small chapel was built, dedicated to St. Donatos. Ancient building material from the superstructure of a significant Hellenistic building was incorporated in its walls.
ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr/ Κασσιανή Λάζαρη, Αρχαιολόγος
