Στην Καρθαία, σε ένα φυσικό περιβάλλον σχεδόν αλώβητο από νεώτερες επεμβάσεις, σώζονται τα κατάλοιπα της αρχαίας πόλης που χρονολογούνται από τους γεωμετρικούς έως τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους.
Στον χώρο δεσπόζει ένας βραχώδης όγκος, το «ελαχύνωτον στέρνον χθονός? του Πινδάρου, ο σημερινός ”Κουλάς”. Σε αυτόν τοποθετείται ο πυρήνας της πρωιμότερης κατοίκησης του χώρου κατά τους γεωμετρικούς χρόνους βάσει επιφανειακών ευρημάτων. Παράλληλα εδώ εντοπίζεται και μια από τις τελευταίες προσπάθειες οχύρωσης κατά την ύστερη αρχαιότητα με επαναχρησιμοποιημένες μαρμάρινες λιθοπλίνθους.
Την ακρόπολη περιθέουν σε μήκος άνω των 2 χλμ. τείχη, που χρονολογούνται στον 6ο – 4ο αι. π.Χ. Διαθέτουν πύλες και πύργους και είναι κατά τόπους κτισμένα με ογκόλιθους επιβλητικών διαστάσεων. Στον μεγαλύτερο μάλιστα από αυτούς (6,30, 1,80 μ.) είναι χαραγμένη επιγραφή του 5ου αι. π.Χ. με τέσσερα ανδρικά ονόματα, Οράλιος, Ένκαιρος, Σχενήρετος, Εύδημος.
Στο πλησιέστερο προς τη θάλασσα άνδηρο της ακρόπολης της Καρθαίας βρίσκεται ο εκατόμπεδος δωρικός ναός του Πυθίου Απόλλωνος (περ. 530 π.Χ.). Είναι πρόστυλος, εξάστυλος εν παραστάσι (πλ. 16,00 μ. 31,15 ύψ. 8,00 μ.) και υπήρξε ο κυριότερος λατρευτικός χώρος της πόλης, όπως μαρτυρούν φιλολογικές και επιγραφικές πηγές. Στον πρόναο και στην ”πλατεία”, εμπρός από το ναό, σώζονται πολλές βάσεις και βάθρα αναθημάτων, όπως και σειρά βάθρων ψηφισμάτων της βουλής και του δήμου των Καρθαιέων.
Στο ανώτερο άνδηρο βρίσκεται ο δωρικός ναός της ”Αθηνάς” (περ. 500 π.Χ.), ο οποίος έχει αποδοθεί υποθετικά στην Αθηνά εξαιτίας ενός αγάλματος της θεάς, που μάλλον προέρχεται από αέτωμα του ναού. Είναι περίπτερος με 6?11 κίονες (πλ. 12,00 μ. 23,20 , ύψ. 8,70 μ.) και είναι ο παλαιότερος γνωστός δωρικός περίπτερος ναός στις Κυκλάδες. Τα αετώματα και τα ακρωτήριά του στόλιζαν αγαλματικές συνθέσεις (αμαζονομαχία, σήμερα στο Μουσείο Ιουλίδας). Στο στυλοβάτη διακρίνονται επιγραφές ”καλών”.
Μνημειώδες Πρόπυλο ορίζει από νότο την είσοδο στο άνδηρο του ναού της ”Αθηνάς” (μέσα 5ου αι. π.Χ.). Πρόκειται για δωρικό, αμφιδίστυλο εν παραστάσι κτήριο (πλ. 5,30 μ. 5,30 , ύψ. 6,00 μ.). Στο Πρόπυλο οδηγούσε από δυτικά αναβάθρα, ενώ από ανατολικά επιβλητικό κλιμακοστάσιο, το οποίο καθιστούσε εφικτή την επικοινωνία των ανδήρων των δύο ναών.
Στο άνδηρο του ναού της ”Αθηνάς” βρίσκεται επίσης το αδιευκρίνιστης λειτουργίας ”κτήριο D”(περ. 300 π.Χ.). Πρόκειται για ένα δωρικό, πρόστυλο, τετράστυλο εν παραστάσι κτήριο (πλ. 10,40 μ. 15,40 ύψ. 6,80 μ.) που οφείλει το συμβατικό του όνομα στο γράμμα D, με το οποίο το σημείωσε ο δανός Brοndsted στο πρώτο σκαρίφημα του χώρου, το 1811.
Χαμηλά στη δυτική κλιτύ της ακρόπολης βρίσκεται το λιθόκτιστο θέατρο της αρχαίας πόλης, που ανάγεται στην ελληνιστική περίοδο. Έχει αποκαλυφθεί τμήμα μίας κερκίδας με δύο κλίμακες, από όπου υπολογίζεται η χωρητικότητά του σε περ. 2.000 άτομα.
Στον διπλό όρμο της Καρθαίας διακρίνεται σήμερα καταβυθισμένος ο αρχαίος λιμενοβραχίονας (μ. 160 πλ. 35 μ.), που εκτείνεται έως τη νησίδα και σχηματίζεται από ογκόλιθους, πλάκες και κροκάλες.
Στην κορυφή της λοφοσειράς της Άσπρης Βίγλας, όπου υψώνεται σήμερα το ξωκκλήσι της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, βρισκόταν αρχαίος ναός. Στις πλαγιές των λόφων απλώνονταν οικίες, όπως μαρτυρούν τμήματα τοίχων, κατώφλια, λιθοσωροί και χρηστικά αντικείμενα.
Νότια του θεάτρου, ανατολικά του ναού του Απόλλωνος και επί της οδού που συνέδεε τα δύο άνδηρα σώζεται σύστημα δεξαμενών για την υδροδότηση της πόλης (ελληνιστικών και υστερορρωμαϊκών χρόνων).
Στο σηκό του ναού του Απόλλωνος και στο άνδηρο του ναού της ”Αθηνάς” έχουν ανοιχτεί τάφοι του 6-7ου αι. μ.Χ., συχνά επενδεδυμένοι με αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση.
Στην Κέα κατά την αρχαιότητα αναπτύχθηκαν τέσσερις αρχαίες πόλεις-κράτη: η Ιουλίδα, η Καρθαία, η Κορησσία και η Ποιήεσσα. Στη ΝΑ ακτή του νησιού, στον όρμο Πόλες, εντοπίζονται τα εκτεταμένα λείψανα της Καρθαίας.
Τα πρωιμότερα ευρήματα στο χώρο ανάγονται στην πρωτοκυκλαδική περίοδο αλλά είναι σποραδικά και δεν τεκμηριώνουν μια τόσο πρώιμη εγκατάσταση στο χώρο. Ο πρώτος πυρήνας κατοίκησης της Καρθαίας διαμορφώθηκε στους γεωμετρικούς χρόνους. Σταδιακά η πόλη αναπτύχθηκε, φθάνοντας σε περίοδο ακμής κατά τον 6ο και 5ο αι. π.Χ. Εμφανίζεται ανεξάρτητη και αυτόνομη, περιβάλλεται από ισχυρές οχυρώσεις, οικοδομεί επιβλητικά δημόσια κτήρια και κόβει δικά της αργυρά νομίσματα με εμπροσθότυπο αμφορέα. Την πρώτη σωζόμενη φιλολογική αναφορά του ονόματος της Καρθαίας σώζει ο Πίνδαρος (Παιάν Δ΄ 13-15).
Οι Καρθαιείς μαζί με τους υπόλοιπους Κείους έλαβαν μέρος στα Περσικά. Συμμετείχαν στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία ήδη από το 478 π.Χ. και αναφέρονται στους φορολογικούς καταλόγους από το 451 π.Χ. Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-404 π.Χ.) πολέμησαν στο πλευρό των Αθηναίων.
Μετά το τέλος του πολέμου και έως το 394 π.Χ. το νησί βρισκόταν υπό σπαρτιατικό έλεγχο. Στα χρόνια που ακολούθησαν οι τέσσερις πόλεις της Κέας διαμόρφωσαν συμπολιτεία διατηρώντας ωστόσο η κάθε μία χωριστά τη νομισματοκοπία της και την έκδοση ψηφισμάτων. Την εποχή αυτή διαμορφώθηκε ένας συνασπισμός με τα γειτονικά νησιά υπό την κυριαρχία της Ερέτριας.
Η Καρθαία υπήρξε μέλος της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, στο πλαίσιο της οποίας εξήγαγε μονοπωλιακά στους Αθηναίους μίλτο (ορυκτό που χρησιμοποιούνταν κυρίως στην ναυπηγική). Στη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) τάχθηκε στο πλευρό των Αθηναίων.
Στην περίοδο των Διαδόχων υπήρξε μέλος του Κοινού των Νησιωτών (314 π.Χ.) και παρέμεινε υπό την κυριαρχία των Αντιγονιδών έως το 288 π.Χ. Ακολούθως βρέθηκε υπό τον έλεγχο των Πτολεμαίων, που κυριαρχούν στις θάλασσες τουλάχιστον μέχρι τον Χρεμωνίδειο Πόλεμο (267/6 – 262/1 π.Χ.), οπότε η Κέα λειτούργησε ως ναυτική βάση.
Τον 3ο π.Χ. αιώνα η πειρατεία φαίνεται πως έπληξε και την Καρθαία. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου οι Κείοι, που εμφανίζονται πάλι ενωμένοι σε συμπολιτεία, ήρθαν σε συμφωνίες με το Κοινό των Αιτωλών.
Γύρω στο 200 π.Χ. οι δύο ασθενέστερες πόλεις του νησιού, Ποίηεσσα και Κορησσία, απορροφήθηκαν από τις δύο ισχυρότερες, Καρθαία και Ιουλίδα αντίστοιχα. Από το 200 έως το 168 π.Χ. η Κέα βρέθηκε υπό τον έλεγχο των Ροδίων.
Εν συνεχεία και μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο εντατικοποιήθηκαν οι σχέσεις με τους Αθηναίους, οι οποίοι επιτηρούσαν το νησί με επιμελητή. Σταδιακά όλες οι πολιτειακές λειτουργίες συγκεντρώθηκαν στην Ιουλίδα, ενώ στην Καρθαία φαίνεται ότι παρέμενε το θρησκευτικό κέντρο του νησιού.
Οι αιώνες που ακολουθούν είναι σκοτεινοί ως προς την ιστορική εξέλιξη, ωστόσο η κατοίκηση στην Καρθαία συνεχίστηκε μέχρι τον 7ο αι. μ.Χ. τουλάχιστον. Οι αρχαίοι ναοί βαθμιαία ερειπώθηκαν, τη θέση τους κατέλαβαν παλαιοχριστιανικοί τάφοι και βασιλική. Σε σπήλαιο εντοπίστηκαν και παλαιοχριστιανικά χαράγματα. Η νέα θρησκεία εδραιώθηκε αλλά πλέον η Καρθαία έπαψε να υφίσταται ως πόλη, καθώς την εγκατέλειψαν και οι τελευταίοι της κάτοικοι.
Από τον ύστερο 17ο αιώνα τα επιβλητικά κατάλοιπα της Καρθαίας άρχισαν να προσελκύουν ξένους αρχαιοδίφες περιηγητές στο απομονωμένο αυτό τμήμα του νησιού. Αρχικά η θέση ταυτιζόταν με την Ιουλίδα, αλλά το 1811 ο δανός Brondsted, που διεξήγαγε πολυήμερη έρευνα στο χώρο, διαπίστωσε βάσει επιγραφών ότι πρόκειται για την Καρθαία.
Συστηματική αρχαιολογική έρευνα στο χώρο ξεκίνησε το 1902 η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Η έρευνα συνεχίστηκε τη δεκαετία του 1960 από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία και το 1987-1995 από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Τέλος, την περίοδο 2002-2008 η Επιτροπή Συντήρησης και Ανάδειξης αρχαίας Καρθαίας Κέας του Υπουργείου Πολιτισμού προχώρησε σε εργασίες ανάδειξης και αναστήλωσης των βασικότερων μνημείων της ακρόπολης.

Kea Island

ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr/ Συντάκτης Τ. Πανάγου, αρχαιολόγος

Αρχικη