Ο αρχαιολογικός χώρος του Κάτω Σαμικού εκτείνεται στα βόρεια της λίμνης Καϊάφα και ταυτίζεται ενδεχομένως με αρχαία πόλη που έλαβε διαδοχικά τις ονομασίες Μάκιστος, Αρήνη και τέλος Σαμία ή Σαμικόν ή Σάμος. Βρίσκεται σε στρατηγική θέση, καθώς κυριαρχεί στην εύφορη πεδιάδα του Σαμικού και δεσπόζει στο δρόμο που ένωνε κατά την αρχαιότητα την Πισάτιδα με την Τριφυλία και τη δυτική Μεσσηνία. Περιλαμβάνει προϊστορική ακρόπολη που καταλαμβάνει το βραχώδη λόφο Κλειδί, καθώς και κλασική ακρόπολη που εκτείνεται στα ανατολικά. Η προϊστορική ακρόπολη αναπτύσσεται στο λόφο του Κλειδιού που βρίσκεται στα δυτικά της κλασικής ακρόπολης. Περιβάλλεται από κυκλώπεια τείχη και έχει δώσει ίχνη ζωής από τη μεσοελλαδική και την υστεροελλαδική περίοδο. Την κατοίκηση του χώρου κατά τη μεσοελλαδική περίοδο επιβεβαιώνει το εκτεταμένο νεκροταφείο τύμβων αυτής της περιόδου και ο τύμβος με τάφους και πλούσια κτερίσματα από τη μεσοελλαδική έως την Υστεροελλαδική ΙΙΙ περίοδο. Στην τελευταία αυτή περίοδο χρονολογούνται και όστρακα αγγείων που βρέθηκαν στην κλασική ακρόπολη, όπου υπήρχε ενδεχομένως πύργος-σκοπιά του προϊστορικού οικισμού του Κλειδιού. Στην κλασική εποχή χρονολογείται η ακρόπολη που βρίσκεται στο λόφο “Ελληνικό”, στις δυτικές παραφυάδες της οροσειράς Λαπίθα. Τα τείχη χρονολογούνται στον 4ο αι. π.Χ. και σώζονται σε μεγάλη έκταση. Τμήμα της κάτω πόλης θα πρέπει να εκτεινόταν στα βορειοδυτικά της ακρόπολης, στην περιοχή της λίμνης Αγουλινίτσας που έχει σήμερα αποξηρανθεί. Από κινητά ευρήματα συμπεραίνεται πως η κλασική ακρόπολη είχε περίοδο ζωής από τον 4ο αι. π.Χ. έως τη ρωμαϊκή εποχή. Κατά την εποχή του Στράβωνα σωζόταν από την πόλη που είχε παρακμάσει μόνον ο οχυρωματικός περίβολος που έφερε το όνομα Σαμικόν. Στην ίδια θέση (Σαμικό) θα πρέπει ενδεχομένως να αναζητηθεί και η πόλη Μάκιστος που, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αποτελούσε τμήμα της εξάπολης που ίδρυσαν οι Μινύες στην Ηλειακή Τριφυλία. Από τον ίδιο συγγραφέα μνημονεύεται το σαμιακό Ποσείδιο, ιερό άλσος αφιερωμένο στον Ποσειδώνα, το οποίο έχει αναζητηθεί στην παραλία του Σαμικού. Την εποχή του Στράβωνα λόγω του μαρασμού της πόλης την επιμέλεια του σαμιακού Ποσειδίου είχαν οι Μακίστιοι. Στην περιοχή βορείως της κλασικής ακρόπολης υπάρχει ρωμαϊκό λουτρό και παλαιοχριστιανικός ναός. Λείψανα της μεσαιωνικής περιόδου υποδεικνύουν πως το Κλειδί είχε οχυρωθεί και κατά την περίοδο αυτή λόγω προφανώς της στρατηγικής του θέσης. Ο αρχαιολογικός χώρος του Κάτω Σαμικού περιλαμβάνει την προϊστορική ακρόπολη του Κλειδιού που ταυτίζεται ενδεχομένως με την ομηρική Αρήνη, καθώς και ακρόπολη ιστορικών χρόνων που βρίσκεται ανατολικά, στις δυτικές παραφυάδες του όρους Λαπίθα, και ανήκε κατά πάσα πιθανότητα σε πόλη με το όνομα Σαμία ή Σαμικόν ή Σάμος. Στρατηγική θέση έχει και η κλασική ακρόπολη στο λόφο “Ελληνικό”, που κτίστηκε σε μια φυσικά οχυρωμένη τοποθεσία, κατοπτεύει τη μοναδική δίοδο από την Ηλεία προς τη Μεσσηνία και γειτνιάζει με τις χαμηλές εύφορες κοιλάδες στα βόρεια και βορειοανατολικά. Η οχύρωση περιβάλλει τα ψηλότερα άνδηρα του λόφου και διατηρείται στην ανατολική και τη νοτιοδυτική πλευρά. Έχει σχήμα τραπεζίου και σώζεται σε ύψος 5-12 δόμων. Τα τείχη είναι κτισμένα κατά το ψευδοπολυγωνικό σύστημα, με τετράγωνους πύργους, πύλες και πυλίδες. Χρονολογούνται κατά πάσα πιθανότητα στον 4ο αι. π.Χ. ή την ελληνιστική εποχή, ενώ ο μικρότερος εσωτερικός οχυρωματικός περίβολος θα πρέπει ενδεχομένως να τοποθετηθεί χρονικά στον 6ο αι. π.Χ. Το οικοδομικό υλικό προέρχεται από αρχαίο λατομείο που έχει εντοπιστεί σε μικρή απόσταση στα ανατολικά. Στο εσωτερικό του οχυρωματικού περιβόλου διατηρούνται θεμέλια οικοδομημάτων και αναλημματικοί τοίχοι, καθώς το έδαφος είναι ανώμαλο. Πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες έφεραν στο φως δημόσιο στωϊκό κτήριο, δεξαμενές και συγκροτήματα δωματίων.

Kato Samiko, Ilia he archaeological site at Kato Samiko, north of Lake Kaiafa, has been tentatively identified as the ancient city that was successively named Macistus, Arene, and, finally, Samia, or Samikon, or Samos. Its strategic location controlled both the fertile plain of Samiko and the road connecting Pisatis with Triphylia and western Messenia. The city had two citadels: the prehistoric acropolis on the rocky crag of Kleidi and the Classical acropolis to its east. Cyclopean walls protected the prehistoric acropolis, whose remains date from the Middle Helladic and Late Helladic periods. A large cemetery of Middle Helladic tumuli and a tumulus with many graves and a wealth of important grave gifts of the Middle Helladic – Late Helladic III periods were discovered in this area. Late Helladic III pottery was also found on the Classical acropolis, where a guard-tower for the prehistoric settlement at Kleidi was probably located. The Classical acropolis is located on Elliniko hill, on the west slopes of the Lapitha mountain range. Part of the lower city probably stretched northwest of the acropolis, in the area of Lake Agoulinitsa, which is now drained. Moveable archaeological finds date the site’s occupation from the fourth century BC until the Roman period. By Strabo’s time, the fourth-century fortification walls, known under the name of ‘Samikon’, were the city’s only standing structure. The site can also be identified as ancient Macistus, which, according to Herodotus, was part of the Dorian Hexapolis founded by the Minyans in Elis Triphylia. Herodotus mentions the Samian Poseidion, a sacred wood dedicated to Poseidon, which archaeologists have looked for on the beach. In Strabo’s day, it was the citizens of Macistus who tended the Samian Poseidion. A Roman bathhouse and an Early Christian church are located north of the Classical acropolis. Medieval remains suggest that Kleidi was fortified during the Middle Ages, probably because of its strategic location.

ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr/Συντάκτης Χρυσή Σγουροπούλου, αρχαιολόγος