Βορειοδυτικά του Λιδορικίου, στη θέση του κάστρου του Βελούχοβου, βρισκόταν η αρχαία Καλλίπολις ή Κάλλιον, η ανατολικότερη αιτωλική πόλη, κέντρο της κοινότητας των Καλλιέων και πιθανότατα ολόκληρου του αιτωλικού έθνους των Οφιονέων. Το Κάλλιον κατοικήθηκε από τα γεωμετρικά χρόνια αλλά μόλις τον 4ο αι. π.Χ. ιδρύθηκε ως αστικό κέντρο, όπως συνέβη και με τις άλλες αιτωλικές πόλεις, που άρχισαν να οργανώνονται στην πολιτική ομοσπονδία της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Η νέα πόλη προστατεύθηκε με τείχος και σε αυτή συγκεντρώθηκαν οι θρησκευτικές, οικονομικές και πολιτικές δραστηριότητες των αγροτικών οικισμών. Η κάτοικοί της, οι Καλλιείς, αναφέρονται από το Θουκιδίδη (3.96.3) ως το ανατολικότερο μέρος της αιτωλικής φυλής των Οφιονέων, ενώ ο Παυσανίας (10.22.6) και ο Στέφανος Βυζάντιος (που ονομάζει την πόλη Σόλλιον και Φάκιον) αναφέρουν το Κάλλιον ως την πρωτεύουσά τους. Στην ελληνιστική περίοδο, σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες, η πόλη ονομαζόταν Καλλίπολις.
Το Κάλλιον βρισκόταν σε στρατηγική θέση κοντά στη δίοδο της κοιλάδας του άνω Δάφνου και στο πέρασμα του «Στενού›, που αποτελούσαν το μοναδικό δρόμο από τη Θεσσαλία και την κοιλάδα του Σπερχειού προς το εσωτερικό της Αιτωλίας και τη Ναύπακτο. Το δρόμο αυτό ακολούθησαν και οι Γαλάτες το 279 π.Χ. κατά την εισβολή τους στην Αιτωλία, που κατέληξε στην άλωση και καταστροφή του Καλλίου και στις θηριωδίες σε βάρος των κατοίκων του, αλλά και στη φοβερή εκδίκηση των Αιτωλών (Παυσ. 10.22.3-7). Μετά τη γαλατική επιδρομή οι Καλλιείς ανοικοδόμησαν την πόλη τους και κατάφεραν να έχουν ενεργή συμμετοχή στα ιστορικά γεγονότα. Μετά τα μέσα του 2ου αι. π.Χ. το Κάλλιο εξαφανίζεται από τις πηγές και μόνο τον 9ο αι. μ.Χ. αναφέρεται ως έδρα του επισκόπου το Λιδορίκι, που διαδέχθηκε το Κάλλιο ως διοικητικό κέντρο της ορεινής Δωρίδας. Το 14ο και 15ο αιώνα αναφέρεται μόνο το κάστρο του Λιδορικίου, που μάλλον ταυτίζεται με τα μεσαιωνικά ερείπια των κτηρίων και της οχύρωσης, που σώζονται στη θέση της αρχαίας ακρόπολης.
Σήμερα, μετά τις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν τα έτη 1977-1979 από τον καθηγητή Π. Θέμελη, τα δημόσια κτίσματα της πόλης και τα νεκροταφεία έχουν κατακλυσθεί από τα νερά της τεχνητής λίμνης του Μόρνου.
Από το αρχαίο Κάλλιον διατηρήθηκε η τειχισμένη ακρόπολη, όπου κατέφευγαν οι κάτοικοι για την προστασία τους από εξωτερικές επιθέσεις και επιδρομές. Ήταν κτισμένη στο λόφο όπου βρίσκεται το κάστρο του Βελούχοβου, σε εξαιρετικά ευνοϊκή τοποθεσία, όπου απολήγουν τα Βαρδούσια και συμβάλλουν οι κοιλάδες του Μόρνου (αρχ. Δάφνος), της Μπελεσίτσας και του Κόκκινου. Ο οχυρωματικός περίβολος, πολλά μέρη του οποίου διατηρούνται σε ύψος μεγαλύτερο από αυτό των θεμελίων, χρονολογείται στον 4ο και στον 3ο αι. π.Χ.. Το συνολικό του μήκος μαζί με το τείχος της ακρόπολης ξεπερνούσε τα δύο χιλιόμετρα, περισσότερο κατοικημένα όμως ήταν τα χαμηλότερα μέρη του λόφου.
Από την αρχαία πόλη αποκαλύφθηκαν τμήματα του τείχους, τα δημόσια κτήρια (ναοί, βουλευτήριο, θέατρο, αγορά), ιδιωτικές οικίες και τα νεκροταφεία, αλλά σήμερα κανένα μνημείο δεν είναι ορατό, καθώς ο χώρος έχει κατακλυσθεί από τα νερά της τεχνητής λίμνης του Μόρνου. Τα κινητά ευρήματα των ανασκαφών -αγγεία, νομίσματα, ψηφιδωτά, κοσμήματα, επιγραφές- εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή Λιδορικίου.

Kallion or Kallipolis, Fokida
Kallipolis, or Kallion, the easternmost city of Aetolia, centre of the Kallian community and probably of the entire Aetolian nation of the Ophioneids, is located northwest of Lidoriki, at the site of the Velouchovo Castle. Kallion has been inhabited since the Geometric period, but it was not until the fourth century BC that it was founded as a proper urban centre, like the rest of the Aetolian cities, which gradually formed the Aetolian League, or confederation. A fortification wall was built to protect the new city and all the religious, financial, and political activities of the surrounding rural communities were sheltered inside it. Thucydides (3.96.3) mentions the citizens of Kallion as the westernmost community of the Ophioneids. Pausanias, on the other hand, and Stephanos Byzantios, who calls the city Sollion and Phakion, refer to Kallion as the Ophioneid capital. Hellenistic inscriptions use the name Kallipolis for the city.
Kallion occupies a strategic location near the crossing of the valley of Ano Dafnos and the Steno pass, the only route from Thessaly and the valley of the Spercheios river towards the hinterland of Aetolia and Naupaktos. This was the route taken by the Gauls during their attack of Aetolia in 279 BC, which led to the fall and destruction of Kallion, the atrocities committed against its inhabitants, and the terrible revenge of the Aetolians (Pausanias 10.22.3-7). The citizens of Kallion rebuilt their city after the Gaulish raid and became again actively involved in the history of the area. Kallion, however, is not mentioned in any written sources after the middle of the second century BC and does not reappear until the ninth century AD, when Lidoriki is reported as the See of the bishop. Lidoriki replaced Kallion as the administrative centre of the mountainous area of Doris. Fourteenth and fifteenth century sources mention only the castle of Lidoriki, which can be identified with the remains of Medieval buildings and fortifications at the site of the ancient acropolis.
After excavations by Professor Petros Themelis in 1977-1979, the city’s public buildings and cemeteries were submerged under the artificial lake of Mornos.
Only the fortified acropolis, where the citizens of Kallion retreated in times of danger, is still visible. Built on the hill where the castle of Velouchovo stands today, it occupied an extremely privileged location at the end of the Vardoussia mountain range, where the valleys of Mornos (ancient Daphnos), Belesitsa, and Kokkinos meet. The fortified enclosure, which dates to the fourth and third century BC, is preserved to a height above the foundations at places. Together with the acropolis fortification walls it is over two kilometres long. Most of the population, however, resided on the lower slopes.
Several sections of the fortification walls, private homes, cemeteries, and public buildings, including temples, the bouleuterion, the theatre, and the agora, were uncovered during excavation. None of these monuments is now visible, as the entire area is submerged under the artificial Lake Mornos. Archaeological finds, such as vessels, coins, mosaics, jewellery, and inscriptions, are on display at the Archaeological Collection of Lidoriki.

ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr Συντάκτης Α. Τσαρούχα, αρχαιολόγος