Στο Ιερό της Φωκικής Υαμπόλεως τελούνταν κάθε χρόνο λαμπρές γιορτές σε ανάμνηση της μεγάλης φωκικής νίκης επί των Θεσσαλών (560 π.Χ., Πρώτος Ιερός Πόλεμος).
Επάνω από ιερό μυκηναϊκής εποχής (Υστεροελλαδική Εποχή ΙΙΙ Γ, 15ος αι. π.Χ.) διαμορφώθηκε ένα σημαντικό ιερό της Γεωμετρικής Περιόδου με δύο ναούς, έναν τουλάχιστο βωμό και μια πλατεία λατρευτικών εκδηλώσεων εμπρός από τα δύο οικοδομήματα (μέσα 9ου – αρχές 7ου αι. π.Χ.). Τα θεμέλια των παλαιότερων ναών χρονολογούνται στον 7ο αι. π.Χ. Μόνο η πρόσοψή τους ήταν μνημειωδέστερη με λίθινα κατώφλια και παραστάδες, καθώς και δύο κίονες για το μεγαλύτερο ναό και τετράστυλο προστώο για τον μικρότερο. Ο τελευταίος είναι ένας από τους πρώτους γνωστούς πρόστυλους ναούς της Ελλάδας. Μετά από μία πυρκαγιά κατασκευάστηκαν, πρίν τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. επάνω από έναν πρώιμο αρχαϊκό ναό, δύο δωρικοί περίπτεροι ναοί. Έχουν διασωθεί σχεδόν πλήρως τα θεμέλια του μικρότερου ναού. Οι δύο ναοί καταστράφηκαν από πυρκαγιά κατά τη διάρκεια της περσικής εισβολής το 480 π.Χ. Στα ερείπια του βόρειου ναού δημιουργήθηκε ένα προσωρινό ιερό για να εξασφαλισθεί η συνέχεια της λατρείας. Επάνω από το βωμό-εστία υψώθηκε ένας λόφος πηλού, ως προσωρινός βωμός σε επαφή με έναν ορθοστάτη, ο οποίος λειτουργούσε ως τράπεζα προσφορών. Αυτή η τράπεζα με ένα προσωρινό άγαλμα του Απόλλωνος, μια προτομή (πιθανώς λατρευτικού χαρακτήρα), διάφορες προσφορές και εργαλεία θυσίας αφέθηκε, ως είχε, μετά την τελευταία θυσία, όταν επιχώθηκε κάτω από το δάπεδο του κλασικού ναού.
Την κλασική εποχή ξανακτίσθηκε μόνο ο βόρειος ναός. Στην θέση του νότιου ναού παρέμεινε μόνο ένας ανοικτός λατρευτικός χώρος. Το χειμώνα του 427/6 π.Χ. ο ναός υπέστη τόσες μεγάλες καταστροφές, εξαιτίας ενός ισχυρού σεισμού, ώστε έπρεπε να ξανακτισθεί. Η επανοικοδόμησή του έγινε σύμφωνα με ένα νέο, σύγχρονο σχέδιο, το οποίο προδίδει επιρροές από τον Παρθενώνα και τον ναό του Απόλλωνος στις Βάσσες της Φιγαλείας. Η κατασκευή του ναού περατώθηκε το 400 π.Χ. Είναι άγνωστος ο χρόνος της καταστροφής του.
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο ναός άνοιγε μόνο δύο φορές το χρόνο, για τα Ελαφηβόλια και πιθανώς επίσης για τα Καισάρεια. Το ιερό λειτουργούσε με μεγάλη ακτινοβολία και στις γιορτές μετείχαν και Ρωμαίοι αυτοκράτορες. Στο χώρο του ιερού λατρεύονταν και οι αιγυπτιακές θεότητες της ‘Ισιδος, του Όσιρη και του Άνουβη. Οι τελευταίες σχετικές μαρτυρίες είναι αναθηματικές επιγραφές του 3ου μ.Χ. Το ιερό εγκαταλείφθηκε πιθανώς στα χρόνια του Θεοδοσίου Α΄ (β΄ μισό του 4ου αιώνα μ.Χ.). Λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από τους φανατισμένους Γότθους του Αλάριχου και την επικράτηση του Χριστιανισμού.
Το Ιερό – Μαντείο του Απόλλωνα των Αβών ανήκει στους σημαντικούς λατρευτικούς χώρους, που ήρθαν στα φως την τελευταία εικοσαπενταετία.. Στο ιερό, το οποίο βρίσκεται στο Καλαπόδι Φθιώτιδας και συγκεκριμένα στην τοποθεσία των Αγίων Αποστόλων, εντοπίστηκαν από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο σημαντικά αρχιτεκτονικά λείψανα. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές (Ηρόδοτος VIII, 33) αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα ιερά της αρχαίας Ελλάδας, αντάξιο αυτού των Δελφών. Οι απαρχές του ιερού ανάγονται στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ Α1 εποχή (β΄μισό του 15ου α. π.Χ). Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, το ιερό ανήκε στα ιερά της Φωκίδας που καταστράφηκαν από τους Πέρσες μετά τη μάχη των Θερμοπυλών το 480 π.Χ. Αποκαλύφθηκαν δύο ναοί, αποκαλούμενοι βόρειος κλασικός και νότιος αρχαϊκός με προγενέστερους ή μεταγενέστερους ναούς, που υποδεικνύουν τη θρησκευτική και λατρευτική συνέχεια στο χώρο για τουλάχιστον μιάμιση χιλιετία. Το τελευταίο κτίσμα ανάγεται στα χρόνια του Αδριανού (α΄ μισό του 2ου αι. μ.Χ). Ο νότιος αρχαϊκός ναός, ο μνημειωδέστερος και καλύτερα σωζόμενος, ολοκληρώθηκε στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. Είχε διαστάσεις 26,33Χ12,59 μ., ο στυλοβάτης έφερε 6Χ11 κίονες, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό δε αποτελούν οι δύο ράμπες πρόσβασης, ανατολικά και δυτικά. Μεταξύ των πλούσιων ευρημάτων από το στρώμα της Περσικής καταστροφής, συγκαταλέγονται αφιερώματα οκτώ σιδερένιων τροχών άμαξας και μία χάλκινη επίστεψη σκήπτρου με τη μορφή κριοκεφαλής. Από τα ευρήματα των προγενέστερων κτισμάτων του νότιου αρχαϊκού ναού ξεχωρίζουν σπαράγματα τοιχογραφιών, του 7ου αι. π.Χ., σύνολο 13 ξιφών και 5 λογχών δοράτων, του 8ου αι. π.Χ., όπως επίσης και μία χάλκινη φιάλη με ανάγλυφη διακόσμηση, εισηγμένη από τη βόρεια Συρία. Σημαντικός θεωρείται ένας εικονιστικός κρατήρας της Μυκηναϊκής εποχής. Στο χώρο του βόρειου κλασικού ναού και πριν την οικοδόμησή του, στα ερείπια του αρχαϊκού βόρειου ναού, δημιουργήθηκε ένα προσωρινό ιερό με έναν βωμό από ασβεστόλιθο για έμπυρες θυσίες, στον οποίο ήταν τοποθετημένο χάλκινο ειδώλιο του Απόλλωνα, ως προσωρινό λατρευτικό άγαλμα.
Κατά το 1976, ο χώρος της ανασκαφής καθώς και γειτονικοί αγροί ελέγχθηκαν μαγνητομετρικά για πιθανή επέκταση της έρευνας. Ο περιβάλλων χώρος του ιερού ερευνήθηκε τοπογραφικά κατά το 1978.

Sanctuary of Apollon at Abai, Phtiotis
The oracle sanctuary of Apollon at Abai is located one kilometer to the east of Kalapodi Phthiotidas. According to the ancient sources it was one of the most important sanctuaries of ancient Greece, comparable to that of delphi. Its identification is ascertained by several inscriptions found in its vicinity. The history of the sanctuary reaches back to the Mycenean period (15 century BC). According to Herodotus it belonged to those sanctuaries which were destroyed by Persians after the battle at Thermopylae in 480 BC.During the excavations of the German Archaeological Institute and the 14th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities in the centre of the sanctuary from 1973 to 1982, and of German Archaeological Institute from 2004 to 2012, two temples have been uncovered, the northern Classical and the southern Archaic one with predecessors and successors, which provide evidence for cult continuity of at least one and a half millenia; the last temple was built in the times of the Roman emperor Hadrian (1st half of the 2nd century AD). The southern Archaic temple, the most monumental and best preserved, was finished around the middle of the 6th century BC. It measured 26,33X12,59 m. The stylobate supported 6X11 columns. A special feature are the two ramps leading up to the stylobate from the east and the west. Among the rich finds from the Persian destruction layer the dedication of 8 iron wheels, and a bronze sceptre head in shape of a ram’s head are especially remarkable. Of the finds from the predecessor buildings, the fragments of wall paintings of the 7th century BC are remarkable; moreover we have to mention the find of 13 iron swords and 5 spear heads of the 8 century BC, as well as a bronze bowl with relief decoration imported from northern Syria. Of the Mycenaean period, fragments of a pictorial crater are of special interest. In the area of the Classical north temple, and before its construction, a provisonal sanctuary was established in the ruins of the Archaic north temple. It comprised an altar for burnt offerings and a limestone block with a bronze statuette of Apollon as provisional cult image.

ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr Ελένη Ζάχου, αρχαιολόγος
http://www.efafeu.gr/
https://elaphebolosartemis.gr/