Ο οικισμός της Εύτρησης της αρχαίας Βοιωτίας βρίσκεται κοντά στο δρόμο που οδηγούσε από τις Θεσπιές στις Πλαταιές. Ο αρχαιολογικός χώρος της Εύτρησης περιλαμβάνει οικιστικά ευρήματα από όλες τις φάσεις της προϊστορίας και ιστορίας. Οι ανασκαφές στο χώρο βεβαίωσαν πως η θέση κατοικήθηκε ήδη από τους νεολιθικούς χρόνους κατά τους οποίους ο οικισμός δεν ξεπερνούσε το επίπεδο του μικρού χωριού, ενώ η άνθιση της Εύτρησης σημειώθηκε κατά τους πρωτοελλαδικούς χρόνους, οπότε επετεύχθη και η μεγαλύτερη επέκτασή της. Κατά τη μεσοελλαδική περίοδο αποκαλύφτηκαν πολλαπλά κτηριακά κατάλοιπα. Η μυκηναϊκή κατοίκηση ακολουθεί τα μεσοελλαδικά επίπεδα. Στους χρόνους αυτούς η θέση οχυρώθηκε. Η οχύρωση κάλυψε πολύ μεγαλύτερη έκταση από την κατοικημένη. Στο τέλος της εποχής αυτής (Υστεροελλαδική ΙΙΙΓ) η Εύτρηση παρήκμασε πολύ ή εγκαταλείφτηκε. Η εγκατάλειψη όμως δε φαίνεται να συνδέεται με καμία καταστροφή. Τα ευρήματα ξεκινούν πάλι από τον 6ο αι. π.Χ., οπότε φαίνεται ότι η Εύτρηση εποικίζεται από την πόλη των Θεσπιών (γύρω στα 600-550 π.Χ.), επειδή βρισκόταν πάνω στον αρχαίο δρόμο που οδηγούσε από τις Πλαταιές στη Θήβα. Διαπιστώνεται πως η κατοίκηση στους ιστορικούς χρόνους δεν ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένη. Στα χρόνια αυτά είναι γνωστό πως υπήρχε στην Εύτρηση ιερό και μαντείο του Απόλλωνα Ευτρησίτη. Εγκατάσταση στην περιοχή είναι βέβαιο πως υπήρχε ως τα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια. Η περιοχή κατοικήθηκε και στους βυζαντινούς χρόνους κατά τους οποίους περιήλθε στην κατοχή ενός Φράγκου φεουδάρχη. Η θέση ανασκάφηκε συστηματικά από το 1924 ως το 1927 από την H. Goldman και την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Τα τελικά πορίσματά της δημοσίευσε λίγα χρόνια μετά (Excavations at Eutresis in Boeotia, 1931). Πολύ αργότερα το 1958 οι J. και El. Caskey πραγματοποίησαν συμπληρωματική έρευνα μικρού τμήματος της παλαιάς ανασκαφής, με σκοπό να αποκαλύψουν τα βαθύτερα, νεολιθικά στρώματα και να ξεκαθαρίσουν ορισμένες ασάφειες ως προς τη στρωματογραφία. Τα αποτελέσματα των ανασκαφών αυτών δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Hesperia (The earliest settlements at Eutresis, supplementary excavations 1958, Hesperia 1960, 126-167). Ο οικισμός της Εύτρησης της αρχαίας Βοιωτίας βρίσκεται κοντά στο δρόμο που οδηγούσε από τις Θεσπιές στις Πλαταιές. Ο αρχαιολογικός χώρος της Εύτρησης περιλαμβάνει οικιστικά ευρήματα από όλες τις φάσεις της προϊστορίας και ιστορίας. Οι ανασκαφές στο χώρο βεβαίωσαν πως η θέση κατοικήθηκε ήδη από τους νεολιθικούς χρόνους κατά τους οποίους ο οικισμός δεν ξεπερνούσε το επίπεδο του μικρού χωριού, ενώ η άνθιση της Εύτρησης σημειώθηκε κατά τους πρωτοελλαδικούς χρόνους, οπότε επετεύχθη και η μεγαλύτερη επέκτασή της. Κατά τη μεσοελλαδική περίοδο αποκαλύφτηκαν πολλαπλά κτηριακά κατάλοιπα. Η μυκηναϊκή κατοίκηση ακολουθεί τα μεσοελλαδικά επίπεδα. Στους χρόνους αυτούς η θέση οχυρώθηκε. Η οχύρωση κάλυψε πολύ μεγαλύτερη έκταση από την κατοικημένη. Στο τέλος της εποχής αυτής (Υστεροελλαδική ΙΙΙΓ) η Εύτρηση παρήκμασε πολύ ή εγκαταλείφτηκε. Η εγκατάλειψη όμως δε φαίνεται να συνδέεται με καμία καταστροφή. Τα ευρήματα ξεκινούν πάλι από τον 6ο αι. π.Χ., οπότε φαίνεται ότι η Εύτρηση εποικίζεται από την πόλη των Θεσπιών (γύρω στα 600-550 π.Χ.), επειδή βρισκόταν πάνω στον αρχαίο δρόμο που οδηγούσε από τις Πλαταιές στη Θήβα. Διαπιστώνεται πως η κατοίκηση στους ιστορικούς χρόνους δεν ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένη. Στα χρόνια αυτά είναι γνωστό πως υπήρχε στην Εύτρηση ιερό και μαντείο του Απόλλωνα Ευτρησίτη. Εγκατάσταση στην περιοχή είναι βέβαιο πως υπήρχε ως τα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια. Η περιοχή κατοικήθηκε και στους βυζαντινούς χρόνους κατά τους οποίους περιήλθε στην κατοχή ενός Φράγκου φεουδάρχη. Η θέση ανασκάφηκε συστηματικά από το 1924 ως το 1927 από την H. Goldman και την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Τα τελικά πορίσματά της δημοσίευσε λίγα χρόνια μετά (Excavations at Eutresis in Boeotia, 1931). Πολύ αργότερα το 1958 οι J. και El. Caskey πραγματοποίησαν συμπληρωματική έρευνα μικρού τμήματος της παλαιάς ανασκαφής, με σκοπό να αποκαλύψουν τα βαθύτερα, νεολιθικά στρώματα και να ξεκαθαρίσουν ορισμένες ασάφειες ως προς τη στρωματογραφία. Τα αποτελέσματα των ανασκαφών αυτών δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Hesperia (The earliest settlements at Eutresis, supplementary excavations 1958, Hesperia 1960, 126-167). Archaeological site at Eutresis, Viotia   ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr Συντάκτης Βασίλειος Αραβαντινός, αρχαιολόγος
“Βοιωτία-Τόπος Ιστορικός”, Επιμελητήριο Βοιωτίας. Λειβαδειά 2017
“Αρχαιολογικός Χάρτης Βοιωτίας”, Εφορεία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας