Κατά τις σωστικές ανασκαφές που διεξήχθησαν την δεκαετία του 1960 στο πλαίσιο της κατασκευής αρδευτικού έργου, αποκαλύφθηκαν τα ερείπια ρωμαϊκών λουτρών και ενός κεραμικού κλιβάνου (2ος-4ος αι. μ Χ) κτισμένα πάνω σε θεμέλια οικοδομημάτων ελληνιστικών χρόνων καθώς και σε λείψανα μεγάλου δημόσιου κτηρίου της ίδιας εποχής που πιθανόν ανήκουν σε ναό.
Μεταξύ πολλών κινητών ευρημάτων όπως νομίσματα, πήλινα αγγεία και ειδώλια, χάλκινα, υάλινα και σιδερένια μικροαντικείμενα που έφεραν στο φως οι ανασκαφές συγκαταλέγεται και ένα μιλιάριο δηλ. οδόσημο των ρωμαϊκών χρόνων. Βρέθηκε εντοιχισμένο σε δεύτερη χρήση σε έναν μικρό τοίχο και σύμφωνα με την μακροσκελή λατινική επιγραφή που σώζει σε μεγάλο μέρος της κυλινδρικής επιφάνειάς του, την τοποθέτησή του διέταξε ο αυτοκράτωρ Tραϊανός έπειτα από σχετικές μετρήσεις των αποστάσεων. Στο τέλος της επιγραφής αναγράφεται η απόσταση των 9 μιλίων (αντιστοιχούν σε 13,5 χλμ) χωρίς να προσδιορίζεται η αφετηρία των μετρήσεων πιθανότατα όμως πρόκειται είτε για το παρακείμενο λιμάνι της Φειάς ή την Oλυμπία. Παρά το γεγονός της δεύτερης χρήσης του, το μιλιάριο του Επιταλίου δηλώνει την ύπαρξη κεντρικής οδικής αρτηρίας η οποία διερχόταν πλησίον του σημείου ανεύρεσής του.
Σήμερα εκτίθεται ανάμεσα σε πολλά ακόμη αξιόλογα ευρήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πύργου.
Στην κορυφή του λόφου του Άη Γιώργη, βόρεια της σύγχρονης κοινότητας του Επιταλίου και πάνω από τα λείψανα της αρχαίας πόλης η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε μία οικία ορθογώνιας κάτοψης της οποίας διατηρούνται τμήματα δύο δωματίων. Από την εξέταση της άφθονης γραπτής κεραμικής συμπεραίνεται πως ο οικισμός συγκροτείται στην Υστεροελλαδική ΙΙΒ (ύστερος 15ος αι. π.Χ) και εξακολουθεί να κατοικείται μέχρι και την Υστεροελλαδική ΙΙΙΒ (13ος αι. π.Χ.). Κατόπιν εγκαταλείπεται ακολουθώντας τη «μοίρα» του μεσσηνιακού κράτους. Ο ανασκαφέας πρότεινε την ταύτιση της με το ομηρικό «θρυον», τη βορειότερη πόλη του βασιλείου του Νέστορος (Β 711, Β 592 Στράβων 8, 349).
Τα ερείπια του αρχαίου Επιταλίου, σημαντικής τριφυλιακής πόλης ιδρυθείσας τον 5ο αι. π.Χ. σώζονται νοτίως του Αλφειού, λίγο πριν ο ποταμός εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος.
Το όνομα είναι δηλωτικό της παράλιας θέσης που καταλάμβανε η πόλη στην αρχαιότητα, (επί της αλός) πριν οι επιχώσεις, οι γεωλογικές μεταβολές και οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις μεταφέρουν την ακτογραμμή σε αρκετή απόσταση δυτικότερα.

Archaeological Site of Epitalio, Ilia
During the excavations conducted in the 1960s in the frame of the construction works of an irrigation system, the remains of Roman baths and a ceramics’ furnace (2nd-4th century CE) were discovered, built on the foundations of buildings of the Hellenistic period, as well as on remains of a large public building of the same age, possibly belonging to a temple.
Among the many finds, such as coins, pottery and figurines, bronze, glass and iron small objects were unearthed during the excavations.
Also, a miliarium, (road sign of the Roman Times) was brought to light, embedded in a small wall as a second use. In accordance with its long Latin inscription which survived, covering a large part of the cylindrical surface, it was ordered by the emperor Trajan and manufactured after the relative distance measurements. At the end of the inscription the distance of 9 miles is mentioned (equivalent to 13.5 km) – without specification of the starting point of the measurements, probably either the adjacent port of Pheia near Katakolo, or Olympia. Despite its second use, the miliarium indicates the existence of a main road which passed near the point of discovery.
Nowadays it is exhibited among many other notable findings in the Archaeological Museum of Pirgos.
The remains of the ancient Epitalio, significant city of Trifilia of the 5th century. B.C. survive south of the Alpheus, just before the river empties into the Ionian Sea.The name designates the coastal position that the city occupied in ancient times (on the shore) before the embankments, the geological changes and anthropogenic interventions carry the coastline some distance to the west.

ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr Συντάκτης Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος, Αρχαιολόγος, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας