Η αρχαία αρκαδική πόλη Φιγάλεια εντοπίζεται στη νότια Ηλεία, περίπου 25χλμ ανατολικά και νότια της Νέας Φιγαλείας, πλησίον του ποταμού Νέδα που αποτελεί και το όριο με τον γειτονική Μεσσηνία. Οι κάτοικοι της σημαντικής αυτής αρκαδικής στην αρχαιότητα πόλης, είχαν τον έλεγχο του Ιερού του Απόλλωνος στην περιοχή των Βασσών, σε απόσταση περ. 7 χλμ ανατολικά της πόλης τους και προς τιμή του θεού – συμπαραστάτη στα δεινά ανήγειραν λατρευτικό κτήριο γνωστό ως ο Ναός του Απόλλωνος Επικουρίου. Το οικοδομικό επίτευγμα των Φιγαλέων διεσώθηκε και συνιστά έναν από τους καλύτερα διατηρημένους ναούς της κλασσικής εποχής και σήμερα συγκαταλέγεται στον Κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Η διαδοχική επίσκεψη αφενός στο Ναό του Επικουρίου Απόλλωνος, αφετέρου στα λείψανα της αρχαίας πόλης της Φιγάλειας ή αντιστρόφως, θα επιτρέψει στο σημερινό περιηγητή την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούν και ετεροπροσδιορίζονται αυτοί οι δυο πόλοι και θα του προσφέρει την ολοκληρωμένη εικόνα της λειτουργίας τους κατά την αρχαιότητα.
Η Φιγάλεια υπήρξε κατά την αρχαιότητα μία από τις ισχυρότερες αρκαδικές πόλεις στην πολιτική χώρα της οποίας ανήκε ο ναός του Επικούριου Απόλλωνος. Την πόλη περιέβαλε ισχυρό τείχος μήκους περίπου 4 χλμ., με πύργους ορθογώνιους και κυκλικούς, το οποίο σώζεται ακόμη και σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση και σε αρκετό ύψος. Ο Παυσανίας (VIII 39-41) αναφέρει στη Φιγάλεια την ύπαρξη ιερών της Αρτέμιδος Σωτήρος, του Διονύσου Ακρατοφόρου και της Ευρυνόμης, καθώς και γυμνασίου και αγοράς με τα αγάλματα του Ερμή και του Ολυμπιονίκη Αρραχίωνα. Ένα άγαλμα κούρου, το οποίο εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο των Ολυμπιακών Αγώνων της Αρχαιότητας στην Ολυμπία θεωρείται ότι απεικονίζει τον ολυμπιονίκη Αρραχίωνα, βρέθηκε δε στο χώρο της αρχαίας αγοράς της πόλης. Ο Αρραχίων έμεινε ξακουστός στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων, επειδή στην Ολυμπιάδα του 564 π.Χ., που λάμβανε και πάλι μέρος, πέθανε από λαβή του αντιπάλου του. Όμως, επειδή ο αντίπαλός του είχε ήδη παραδεχθεί την ήττα του, οι Ελλανοδίκες ανακήρυξαν νικητή τον Αρραχίωνα, αν και ήταν νεκρός. Τον ανδριάντα του αθλητή στημένο στην αγορά της γενέτειράς του Φιγάλειας είδε και περιέγραψε ο Παυσανίας. Επίσης αναφέρει την ύπαρξη πολυανδρίου των Oρεσθασίων, οι οποίοι βοήθησαν τους Φιγαλείς να διώξουν από την πόλη τους τους λακεδαιμόνιους κατακτητές (μετά το 659 π.Χ.).
Από νομίσματα της πόλης φαίνεται πως υπήρχε ακόμη λατρεία της Υγείας, του Ασκληπιού, της Αφροδίτης και της Νέδας ή Τύχης.
Από την αρχαία πόλη έχει ανασκαφεί κρήνη της πρώιμης ελληνιστικής εποχής από την οποία ακόμη και σήμερα αναβλύζει πόσιμο νερό καθώς και νεκροταφείο με μνημειώδεις τάφους στα δυτικά της αρχαίας αγοράς που παρουσιάζουν ομοιότητες με αυτούς της αρχαίας Αλιφείρας και της Μεσσήνης.
Ο ναός της Αθηνάς και του Διός Σωτήρος αποτελεί το πλέον αξιόλογο ανεσκαμμένο μνημείο της αρχαίας Φιγάλειας. Βρίσκεται στο λόφο «Κουρδουμπούλι» στο ΝΔ άκρο της Αγοράς της Αρχαίας πόλης. Πρόκειται για ορθογώνιο ναό με πρόναο και σηκό με προσανατολισμό Α-Δ. Η περίοδος ζωής του εκτείνεται από τον 4ο αι. π. Χ. έως και την Ρωμαϊκή εποχή , ενώ πρέπει να είχε και αρχαϊκή φάση.
Η ταύτιση των λατρευομένων θεοτήτων βασίζεται σε ενεπίγραφες βάσεις αγαλμάτων. Η ανασκαφική έρευνα έδειξε ότι η ζωή στο λόφο είχε αρχίσει από την προϊστορική εποχή. Στη βυζαντινή εποχή ή στην εποχή της Φραγκοκρατίας ο ναός φαίνεται πως μετατράπηκε σε οικία.
Ο ναός είναι κατασκευασμένος από μεγάλους ορθογώνιους λιθοπλίνθους κατά το ακανόνιστο ισόδομο σύστημα και σώζεται σε μέγιστο ύψος τριών δόμων. Ο πρόναος επικοινωνεί με το σηκό μέσω ενός μονόλιθου κατωφλιού. Στο βάθος του σηκού βρέθηκε στη θέση του το λίθινο κυβικό βάθρο του λατρευτικού αγάλματος, ενώ μπροστά σε αυτό υπήρχε τράπεζα προσφορών.
Στο πλάτωμα που σχηματίζεται μπροστά από την πρόσοψη του ναού, υπήρχε πιθανότατα ο βωμός. Στα νότια του ναού εντοπίστηκε στο βράχο βαθειά σχισμή εν είδει χάσματος ενώ στα βόρεια αυτού αποκαλύφθηκαν τα λείψανα μεσοελλαδικού και υστεροελλαδικού οικισμού.
Από το εσωτερικό του ναού προήλθε μεγάλος αριθμός τμημάτων επιγραφών, που μαρτυρούν ότι το ιερό είχε και σημαντική πολιτική σημασία για την πόλη των Φιγαλέων.

Ancient Figalia, Ilia

ΠΗΓΗ: http://odysseus.culture.gr/ Συντάκτης Κωνσταντίνος Β. Αντωνόπουλος, Αρχαιολόγος