Η ακρόπολη της αρχαίας Αλίφειρας εκτείνεται στην κορυφή λοφοσειράς μήκους άνω των 800 μ. και πλάτους 65 μ. που περιβάλλεται από τείχη και έχει στο εσωτερικό της άνδηρα. Στο ανατολικό τμήμα της στο ψηλότερο από τα άνδηρα υπάρχει η κατεξοχήν ακρόπολη που είναι ενισχυμένη με αυτόνομο οχυρωματικό περίβολο. Αμέσως ανατολικά και σε χαμηλότερο επίπεδο βρίσκεται το ιερό της Αθηνάς, ενώ στο δυτικό τμήμα της τειχισμένης πόλης υπάρχει ιερό του Ασκληπιού. Έχουν επίσης ανασκαφτεί δύο ορθογώνιοι περίβολοι που ανήκουν προφανώς σε δημόσια ή ιδιωτικά κτήρια της πόλης.
Η οχύρωση της ακρόπολης περιορίζεται στις πιο προσιτές και ευάλωτες πλευρές της λοφοσειράς, δηλαδή στη βόρεια, την ανατολική και στο ανατολικό ήμισυ της νότιας. Έχει κατασκευαστεί από ντόπιο φυσικό βράχο κατά το μεικτό ισόδομο προς πολυγωνικό σύστημα. Πύλη θα πρέπει να υπήρχε στα ανατολικά, όπου υπάρχει φυσική πρόσβαση, και στα βορειοδυτικά, κοντά στο Ασκληπιείο. Η καθ’ αυτό ακρόπολη διαθέτει αυτόνομο οχυρωματικό περίβολο σε σχήμα ακανόνιστου τραπεζίου, με τρεις πύργους και τραπεζιοειδή διάδρομο εισόδου. Έχει κατασκευαστεί κατά το πολυγωνικό σύστημα και χρονολογείται στον 5ο αι. π.Χ.
Το ιερό της Αθηνάς σχετίζεται με την πιο σημαντική λατρεία της πόλης, καθώς σύμφωνα με την παράδοση η θεά είχε γεννηθεί και ανατραφεί στην Αλίφειρα. Γι’ αυτόν, άλλωστε, το λόγο υπήρχε και βωμός του Διός Λεχεάτου, που μνημονεύεται από τον Παυσανία. Το ιερό έχει ανασκαφτεί στα ανατολικά της ακρόπολης και καταλαμβάνει άνδηρο με κλιμακωτή πρόσβαση. Περιλαμβάνει δωρικό περίπτερο ναό της ύστερης αρχαϊκής εποχής, μεγάλο βωμό και ενεπίγραφο βάθρο για το υπαίθριο κολοσσιαίο άγαλμα της θεάς. Στα ανατολικά του πλατώματος αυτού, όπου υπάρχει επίπεδη οχυρωμένη γλώσσα, θα πρέπει να τοποθετηθεί το «προάστειον της άκρας? που αναφέρεται από τον Πολύβιο κατά την κατάληψη της πόλης από τον Φίλιππο Ε΄.
Στο δυτικό τμήμα της τειχισμένης πόλης έχει ανασκαφτεί το δεύτερο σημαντικό ιερό που μνημονεύεται επίσης από τον Παυσανία, το Ασκληπιείο. Περιλαμβάνει ναό δίστυλο εν παραστάσι, βωμό και τμήμα κτηρίου που εξυπηρετούσε προφανώς τις ανάγκες των ιερέων ή των πιστών.
Η κάτω πόλη θα πρέπει να εκτεινόταν στα βόρεια και ανατολικά της ακρόπολης και να προστατευόταν ενδεχομένως από προτείχισμα. Στην περιοχή αυτή έχει εντοπιστεί η πηγή Τριτωνίδα που σχετίζεται με την παράδοση πως η Αθηνά γεννήθηκε δίπλα στον ποταμό Τρίτωνα. Στην ανατολική παρυφή της ίδιας περιοχής έχει εντοπιστεί η νεκρόπολη με μνημειώδεις τάφους της ελληνιστικής εποχής.
Η αρχαία πόλη Αλίφειρα βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του Νομού Ηλείας, νοτίως της κοιλάδας του Αλφειού και νοτιοδυτικά της ομώνυμης σημερινής κοινότητας. Στην αρχαιότητα ανήκε στο Κυνουραίων ή Κυνουρίων τμήμα της Αρκαδίας, το οποίο βρισκόταν στα σύνορα με την Τριφυλία. Η πόλη της Αλίφειρας διαδραμάτισε σπουδαίο ιστορικό ρόλο ενώ αποτελεί μία σημαντική αρχαία ακρόπολη του σημερινού Νομού Ηλείας. Το όνομά της είναι μάλλον προελληνικό και σχετίζεται με τον Αλίφηρο, έναν από τους πενήντα γιους του Λυκάονος, που θεωρείται ως ο μυθικός ιδρυτής της. Η περίοδος ζωής της εκτείνεται από την ύστερη αρχαϊκή έως τη ρωμαϊκή εποχή όπως μαρτυρούν τα αρχιτεκτονικά της λείψανα, με ακμή κατά την κλασική και την ελληνιστική εποχή. Μνημονεύεται από τον Πολύβιο (VI.78) και τον Παυσανία (VIII.26.5-7).
Το οχυρωμένο τμήμα της αρχαίας πόλης (ακρόπολη) καταλαμβάνει την κορυφή μίας λοφοσειράς. Τα πιο σημαντικά μνημεία της αρχαίας Αλίφειρας που μνημονεύονται και από τον Παυσανία, είναι το ιερό της Αθηνάς και το ιερό του Ασκληπιού.
Οι ανασκαφές δεν έχουν δώσει έως σήμερα ενδείξεις προϊστορικής κατοίκησης. Τα αρχαιότερα κινητά ευρήματα ανάγονται στη γεωμετρική εποχή. Η πόλη της Αλίφειρας και το ιερό της Αθηνάς θα πρέπει να υπήρχαν ήδη από τον 6ο – 5ο αι. π.Χ. Κατά τον 4ο αι. π.Χ. κτίζεται το Ασκληπιείο στο δυτικό τμήμα της οχυρωμένης πόλης. Την ίδια περίοδο η πόλη θα πρέπει να προσχώρησε στο Κοινό των Αρκάδων μετά την ήττα των Λακεδαιμονίων στη μάχη των Λεύκτρων (371 π.Χ.) και να συμμετείχε στο συνοικισμό της Μεγαλόπολης, οπότε ελαττώθηκε και ο πληθυσμός της.
Ο 3ος αι. π.Χ. αποτελεί περίοδο ακμής για την πόλη, όπως μαρτυρεί η κατασκευή πολυτελών τάφων. Έως το 244 π.Χ. η πόλη τελεί υπό τη διοίκηση της Μεγαλόπολης, ενώ μετά παραχωρείται στο κράτος της Ήλιδας μέχρι που πολιορκείται και καταλαμβάνεται από το Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππο Ε΄ κατά τη διάρκεια του Συμμαχικού Πολέμου (219 π.Χ.). Το 207 π.Χ. προσαρτάται εκ νέου στη Μεγαλόπολη, ενώ από το 191 π.Χ. στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, οπότε και κόβει δικό της νόμισμα. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή η πόλη ανήκει στη μεγάλη ρωμαϊκή επαρχία της Αχαΐας.
Η θέση φαίνεται πως εγκαταλείπεται κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο, ενώ αργότερα κτίζεται πάνω στον πρόναο του ναού της Αθηνάς μονόκλιτο ναΰδριο της Αγίας Ελένης. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας κτίζεται στη βόρεια πλαγιά του λόφου σταυρεπίστεγος ναός του Αγίου Νικολάου. Παλιοί περιηγητές όπως οι Leake, Cramer, Ross, και Curtius είχαν ταυτίσει την τειχισμένη ακρόπολη με την αρχαία Αλίφειρα.
Η Αλίφειρα ήρθε στο φως μετά τις ανασκαφές του καθηγητή Ορλάνδου κατά τα έτη 1932 – 1933. Οι αρχαιολογικές έρευνες στη συγκεκριμένη θέση έχουν αποκαλύψει αξιόλογα αρχιτεκτονικά λείψανα και πλήθος κινητών ευρημάτων.
Alipheira, Ilia
The fortified city of ancient Alipheira stretches across a terraced hilltop over an area of 800 x 65 metres. The city’s acropolis, which had its own fortification wall, occupies the highest terrace in the east. East of the acropolis, at a lower level, is the temple of Athena; the temple of Asklepios is located further west. Excavations also revealed two rectangular enclosures, which belonged to private or public buildings.
Only the hill’s more easily accessible and, therefore, vulnerable parts (north, east, and east half of the south side) were fortified. Gates were probably located on the east, which was naturally accessible, and northwest, near the Asklepieion. The acropolis proper had its own trapezoidal enclosure of polygonal masonry with three towers and a trapezoidal entrance passage-way; it dates from the fifth century BC.
The goddess Athena was allegedly born and raised in Alipheira, hence the importance of her sanctuary and the presence of the altar of Zeus Lecheatos mentioned by Pausanias. The sanctuary lies east of the acropolis on a terrace with stepped access. It comprises a Doric peripteral temple of the Late Archaic period, a large altar, and the inscribed pedestal of a colossal statue of Athena. The προάστιον της άκρας, mentioned by Polybius (IV, 78, 11) in his description of the city’s siege by Philip V, was probably located on the flat fortified crag east of this plateau.
The Asklepieion, Alipheira’s second most important sanctuary, also mentioned by Pausanias, was discovered in the fortified city’s western part. It comprises a temple (distyle in antis), an altar, and part of a building, which probably served the needs of the priests or the devotees.
The lower city, which probably stretched north and east of the fortified city, may have been protected by an outer wall, or proteichisma. The Tritonis spring, which relates to the myth of Athena’s birth near the Triton river, was identified here. A cemetery with monumental tombs of the Hellenistic period is located at the east end of this area.
Located south of the Alfeios Plain and southwest of the homonymous modern town in the Elis Prefecture, ancient Alipheira was an important acropolis of Arcadian Kynouria (or Kynouraia). Its possibly Prehellenic name is related to Alipheros, the city’s mythical founder, one of Lykaon’s fifty sons. The city’s surviving architectural remains date from the Late Archaic to Roman period, but archaeological evidence suggests that the city thrived in the Classical and Hellenistic periods. Alipheira is mentioned by Polybius (VI.78) and Pausanias (VIII.26.5-7).
Alipheira’s acropolis occupies the top of a hill chain. Its most important monuments are the temples of Athena and Asklepios, which are also mentioned by Pausanias. No traces of prehistoric habitation were identified, and the earliest portable finds date from the Geometric period. Both the city and the sanctuary of Athena were probably already established by the sixth or fifth centuries BC. The sanctuary of Asklepios was founded in the west part of the fortified city in the fourth century BC. After the defeat of the Lacedaemonians at Leuktra in 371 BC, Alipheira probably joined the Arcadian Koinon and participated in the synoikismos of Megalopolis; this led to a decrease in its population.
The construction of magnificent tombs in the third century BC indicates that Alipheira flourished during this period. The city remained under Megalopolis until 244 BC, when it was ceded to Elis. It was besieged and conquered by King Philip V of Macedon during the Inter-Ally War (219 BC), and was annexed again by Megalopolis in 207. In 191 BC, Alipheira joined the Achaian League and subsequently minted its own coinage. In the Roman period, it was part of the great Roman province of Achaia.
The city was abandoned in the Early Christian period. The single-naved chapel of Saint Helen was later erected over the pronaos of the temple of Athena, and a cross-vaulted church of Saint Nicholas was built on the north side of the hill in the Ottoman period. Early travellers, such as William Leake, John Anthony Cramer, Ludwig Ross, and Ernst Curtius, identified the fortified acropolis as ancient Alipheira.
The city was excavated by Anastasios Orlandos in 1932-1933. Archaeological resear
ΠΗΓΗ: http://odysseus.culture.gr/ Συντάκτης Χρυσή Σγουροπούλου, αρχαιολόγος
Greek