Η ακρόπολη της Πλατιάνας βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του Νομού Ηλείας, στις ανατολικές απολήξεις του όρους Λαπίθα, στα σύνορα της αρχαίας Τριφυλίας με την Αρκαδία. Πρόκειται για οχυρωμένη πόλη κτισμένη σε δυσπρόσιτο και ψηλό λόφο του παραπάνω όρους, αμέσως νοτίως της ομώνυμης σημερινής κοινότητας. Η ακρόπολη της Πλατιάνας αποτελεί μία σημαντική αρχαιολογική θέση. Η θέση του οικισμού σε τόσο ψηλό και δυσπρόσιτο μέρος είναι σπάνια για ελληνική πόλη. Στην επιλογή της θα πρέπει να συνετέλεσε το γεγονός πως δέσποζε στην περιοχή της ορεινής Τριφυλίας και πως ήλεγχε το δρόμο από την Πισάτιδα προς τη Μεγαλόπολη και την υπόλοιπη Αρκαδία. Η περίοδος ακμής της πόλης ήταν η ύστερη κλασική και η ελληνιστική εποχή.
Από την ανεύρεση λίθινων τεχνέργων κατά τη διάρκεια εργασιών αποψίλωσης στην κορυφή και τα πρανή του λόφου εικάζεται πως η θέση είχε και προϊστορικές φάσεις κατοίκησης.
Κατατάσσεται στις ακροπόλεις της αρχαίας Τριφυλίας, δηλαδή τις φυσικά οχυρές θέσεις που ενισχύθηκαν με τείχη, επειδή είχαν στρατηγική σημασία και ως εκ τούτου δέχονταν εξωτερικές απειλές. Η πόλη περικλείεται από οχυρωματικό περίβολο που χρονολογείται στην ύστερη κλασική και την ελληνιστική εποχή και που στο σύνολό του σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση. Από τα λείψανα της πόλης ξεχωρίζει το θέατρο που βρίσκεται αμέσως ανατολικά της ακρόπολης και έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς αποτελεί το δεύτερο σωζόμενο μνημείο της συγκεκριμένης κατηγορίας στο Νομό Ηλείας, μετά από αυτό της αρχαίας Ήλιδας.
Η πόλη είχε πιθανόν εγκαταλειφτεί έως τον 2ο αι. μ.Χ., καθώς δεν μνημονεύεται από τον περιηγητή Παυσανία. Για την ταύτισή της έχουν προταθεί οι πόλεις της αρχαίας Τριφυλίας Τυπανέαι και Ύπανα, οι οποίες μνημονεύονται από τον Πολύβιο σε σχέση με την εισβολή του Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππου Β΄ στην περιοχή κατά τη διάρκεια του Συμμαχικού πολέμου (220-217 π.Χ.), καθώς και από άλλες αρχαίες πηγές και επιγραφικές μαρτυρίες. Η ταύτιση της θέσης με αρχαία πόλη δεν είναι ακόμη απολύτως ασφαλής, μελλοντικές ωστόσο έρευνες και ευρήματα μπορούν να συνδράμουν προς την κατεύθυνση αυτή.
Σε νεότερους χρόνους κτίστηκαν πάνω στην ακρόπολη δύο εκκλησάκια, ο Προφήτης Ηλίας και ο Άγιος Ηλίας ή Αγία Ελένη. Ορισμένα λείψανά της κάτω πόλης ήταν ορατά την εποχή των περιηγητών και έως τις αρχές του 20ου αιώνα.
Η ακρόπολη της Πλατιάνας καταλαμβάνει υψηλό και στενόμακρο λόφο του όρους Λαπίθα, νοτίως του ποταμού Αλφειού. Αποτελεί τυπικό παράδειγμα φυσικά οχυρής θέσης που ενισχύθηκε με τείχη και που περιελάμβανε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια. Τα τείχη που την περιβάλλουν σώζονται σε αρκετά μεγάλο ύψος. Στο εσωτερικό της σχηματίζονται οκτώ συνολικά βαθμιδωτά άνδηρα. Το υψηλότερο από αυτά που βρίσκεται στα δυτικά, καταλαμβάνεται από την κατεξοχήν ακρόπολη και έχει αυτόνομη οχύρωση. Τα υπόλοιπα άνδηρα βρίθουν οικοδομικών λειψάνων που χρονολογούνται στην αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή.
Η οχύρωση της πόλης περιλαμβάνει πολλούς πύργους και μερικές πύλες. Είναι κτισμένη κατά το πολυγωνικό σύστημα και χρονολογείται στην ύστερη κλασική και την ελληνιστική εποχή. Η πόλη διακρίνεται σε τρία τμήματα: την άνω πόλη, την κάτω πόλη και το τμήμα της πόλης στη βόρεια κλιτύ του λόφου. Η άνω πόλη εκτείνεται στην κορυφή του λόφου και είναι οργανωμένη σε οκτώ συνολικά βαθμιδωτά άνδηρα που έχουν κλίση από τα δυτικά προς τα ανατολικά και ορίζονται ενίοτε από αναλημματικούς τοίχους. Η κάτω πόλη εκτεινόταν στα νότια πρανή της ακρόπολης και προστατευόταν επίσης με τείχος. Τέλος το τμήμα της πόλης που αναπτύσσεται στο άνω μέρος της βόρειας κλιτύος του λόφου περιβαλλόταν επίσης από τείχη.
Τα τέσσερα πρώτα άνδηρα (I-IV) της άνω πόλης, που βρίσκονται στα ανατολικά, θα πρέπει να καταλαμβάνονταν από ιδιωτικές οικίες και δημόσια κτήρια. Πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες στα άνδηρα III-IV αποκάλυψαν μεγάλο ορθογώνιο κτήριο με πέντε χώρους, διμερές κτήριο με υπαίθρια αυλή και εργαστηριακή ενδεχομένως χρήση, καθώς και μικρό μονόχωρο κτήριο, όλα ύστερης κλασικής-ελληνιστικής εποχής. Στο πέμπτο άνδηρο (V) θα πρέπει να βρισκόταν η αγορά της αρχαίας πόλης, όπου σώζεται μεγάλη τετράγωνη δεξαμενή. Στο έκτο άνδηρο (VI) βρίσκεται το μικρό θέατρο από το οποίο σώζεται τμήμα της σκηνής και το κοίλο που είναι κατασκευασμένα από αδροδουλεμένους γωνιόλιθους ντόπιου ασβεστόλιθου. Το έβδομο άνδηρο (VII) που είναι και το υψηλότερο, καταλαμβάνεται από την κατεξοχήν ακρόπολη που έχει αυτόνομη οχύρωση και περιλαμβάνει υδροδοτικές εγκαταστάσεις (δεξαμενή, φρέαρ). Τέλος, το όγδοο άνδηρο (VIII) που βρίσκεται στο δυτικό άκρο του λόφου, δε σώζει οικοδομικά λείψανα.
Acropolis at Platiana, Ilia
South of the town of Platiana in northeast Elis, on the borderline between ancient Triphylia and Arcadia, is a fortified city identified as either Typaneai or Hypana. Both cities belonged to ancient Triphylia and are known from Polybius’s account of the invasion by King Philip V of Macedon during the Inter-Ally War (220-217 BC) and from other ancient sources.
The city was built high on a steep hill at the east end of Mount Lapitha. Its difficult access was rare for an ancient Greek city, but its location was well chosen for it commanded both the mountains of Trifylia and the road from Pissatis to Megalopolis and the rest of Arcadia. Like the other citadels of ancient Triphylia, this strategically located, naturally fortified site received a man-made fortification for added protection against enemy attacks. The city’s well-preserved enceinte dates from the Late Classical and Hellenistic periods. Directly east of the acropolis is the ancient theatre, one of the two surviving ancient theatres in the Elis Prefecture (the other being the theatre of ancient Elis).
The city thrived in the Late Classical and Hellenistic periods. The discovery of stone artefacts during the clearing of undergrowth on the hilltop, however, indicates that the site was inhabited since prehistory. It was probably abandoned by the second century AD, as it is not mentioned by Pausanias.
The chapels of Profitis Ilias and Agios Ilias or Agia Eleni were built on the acropolis in later years. Remains of the lower city were visible until the early twentieth century.
The ancient city at Platiana occupied a tall, elongated hill on Mount Lapitha, south of the Alfeios River. It was divided into three parts: the acropolis, or upper city, on the hilltop, the lower city on the south slopes of the acropolis, and a third zone on the north slope. All three parts were protected by walls.
The acropolis is a typical example of a naturally fortified site with added man-made fortifications, which enclosed both private and public buildings. Within the enceinte are eight terraces, now covered with architectural remains of the Archaic, Classical, Hellenistic, and Roman periods. The acropolis proper occupied the highest terrace, at the west. The enceinte of polygonal masonry survives to an impressive height. Built in the Late Classical and Hellenistic periods, it had a number of towers and gates.
The upper city’s four lower terraces (I-IV), on the east, were probably occupied by private residences and public buildings. Recent excavations on terraces III-IV revealed a large rectangular building with five rooms, a possible workshop with two rooms and a courtyard, and a single-roomed building, all of the Late Classical and Hellenistic periods. The agora was probably located on terrace V, where a large square water cistern survives to this day. Parts of the stage and cavea of a small theatre built of roughly hewn ashlar blocks of local limestone occupied terrace VI. Terrace VII, at the very top, was given over to the acropolis proper, which had its own fortification wall, a water cistern, and a well. Terrace VIII, on the hill’s west end, has no architectural remains.
ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr/ Συντάκτης Χρυσή Σγουροπούλου, αρχαιολόγος
https://www.visit-olympia.gr/listing/akropoli-platianas
Greek