H Έλυρος (Σκύλαξ 47) είναι κτισμένη στο λόφο “Κεφάλα”, 500 μ. νοτιοδυτικά του χωριού Ροδοβάνι της επαρχίας Σελίνου.
Θεωρείται η σημαντικότερη αρχαία πόλη στη νοτιοδυτική Κρήτη κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Ανεξάρτητη και αυτόνομη είχε κόψει δικό της νόμισμα. Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους υπήρξε μέλος της “Ομοσπονδίας των Ορείων”, μαζί με τις πόλεις Υρτακίνα, Λισό, Ποικιλασσό και Τάρρα. Επίνεια της υπήρξαν οι πόλεις Λισός και Συία. Αναφέρεται μεταξύ των Κρητικών πόλεων που υπέγραψαν τη συμμαχία με τον Ευμένη Β΄της Περγάμου το 183 π.Χ.
Στην Έλυρο τιμούσαν ιδιαίτερα τον Απόλλωνα και τους ήρωες Φυλακίδη και Φίλανδρο, γιο του Απόλλωνα και της νύμφης Ακακαλλίδας. Οι Ελύριοι έστειλαν στους Δελφούς ανάθημα ένα χάλκινο σύμπλεγμα, που παρίστανε μία κατσίκα να θηλάζει τους δύο αυτούς ήρωες όταν ήταν νήπια. Από την Έλυρο λέγεται ότι καταγόταν ο λυρικός ποιητής Θαλήτας (7ος αι. π.Χ.).
Πρώτος ο Pashley, οδηγούμενος από τα σχετικά χωρία των αρχαίων συγγραφέων και των επιγραφών, όρισε τη θέση της κοντά στο σημερινό χωριό Ροδοβάνι της κοινότητας Καμπανού της επαρχίας Σελίνου. Ο Thenon εξέτασε τα ερείπια αυτής προσεκτικότερα και ανακάλυψε επιγραφή, που έγραφε “έδοξε τη πόλει των Ελυρίων”, με την οποία επικυρώθηκε η γνώμη του Pashley.
Η ΄Ελυρος διατήρησε τη δραστηριότητά της και την Α΄Βυζαντινή περίοδο και υπήρξε έδρα Επισκοπής.
Η πόλη καταστράφηκε από τους Σαρακηνούς.
Στο χώρο της αρχαίας πόλης της Ελύρου διακρίνονται ερείπια κτιρίων, από τα οποία ορισμένα σώζονται σε μεγάλο ύψος. Εντυπωσιακές είναι οι υδατοδεξαμενές και τμήμα του ρωμαϊκού υδραγωγείου. Είναι ορατό τμήμα του αρχαίου τείχους και του αρχαίου θεάτρου. Στην κορυφή του υψώματος σώζεται τούρκικος “κουλές”.
Στο κέντρο του αρχαιολογικού χώρου υπάρχει εκκλησία της Παναγίας , που έχει ανεγερθεί πάνω στα ερείπια Παλαιοχριστιανικής βασιλικής, από την οποία σώζονται ψηφιδωτά δάπεδα με φυτικό και ζωικό διάκοσμο, αλλά και πλησίον αρχαίου ναού, όπως μαρτυρείται βιβλιογραφικά.
Μέχρι πρόσφατα δεν είχε διεξαχθεί ανασκαφική έρευνα στην πόλη. Περιστασιακά έχουν διενεργηθεί σωστικές ανασκαφές τάφων της ρωμαϊκής κυρίως περιόδου. Τα έτη 2003 – 2004 πραγματοποιήθηκε από την ΚΕ΄ΕΠΚΑ συστηματική ανασκαφή στο χώρο του αρχαίου θεάτρου. Εντυπωσιακό άγαλμα ρωμαϊκών χρόνων, ο Φιλόσοφος της Ελύρου, αποκαλύφθηκε στην περιοχή στις αρχές του 20ου αι. και σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων.
Το νεκροταφείο της πόλης εκτείνεται στις νότιες και νοτιοανατολικές υπώρειες του λόφου, όπου έχουν εντοπιστεί αρκετοί τάφοι διαφόρων τύπων των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων.

Elyros, Chania

ΠΗΓΗ:http://odysseus.culture.gr Συντάκτης Β